Depolitizacija i profesionalizacija Državne izborne komisije (DIK), ali i postepena profesionalizacija izborne administracije na nižim nivoima, neki su od ključnih zadataka predstojeće izborne reforme, bez čijeg se ispunjenja ona ne može smatrati ni temeljnom ni sveobuhvatnom, smatra programska direktorica Centra za demokratsku tranziciju (CDT) Milica Kovačević.
Ona navodi da je u inkluzivnom procesu neophodno razmotriti uporedne pristupe i modele, sagledati ih iz perspektive univerzalno prihvaćenih standarda o demokratskim izborima, i predložiti model koji će štititi nezavisnost izbornih procesa kroz uvođenje visokih kriterijuma nepristrasnosti, stručnosti i etičnosti članova organa izborne administracije...
"Ovo su najvažniji zaključci analize “Reforma Državne izborne komisije: Depolitizacijom i profesionalizacijom do integriteta” autora dr Nikole Mugoše, koju je CDT pripremio i uputio Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu sa ciljem da doprinese kvalitetnijoj raspravi i pronalaženju najboljih modela i rješenja za uspostavljanje povjerenja u izborni proces", rekla je Kovačević.
Ona je najavila još jednu publikaciju koja se bavi neophodnošću proširenja djelokruga DIK i potrebom njene reorganizacije.
"Iako u mnogim zapadnoevropskim demokratijama sa snažnim institucijama i istorijom nepristrasnog djelovanja posebna grana izvršne vlasti često organizuje izbore, ovaj model ne može da garantuje nepristrasnost u novim i tranzicionim demokratijama, zbog čega postoji rastući trend insistiranja na nezavisnosti izbornih komisija. Međutim, čak i kada se izborna administracija formalno učini nezavisnom od izvršne vlasti, nerijetko sastav ovih organa biva takav da naginju ka vladi ili političkoj većini. Takođe, u politički polarizovanim društvima kakvo je crnogorsko, čak i ako zakon omogućava zastupljenost svih političkih partija, prava politička nezavisnost nije zagarantovana", kaže Kovačević.
Objašnjava da je u Crnoj Gori na sceni upravo takav model, gdje formalna balansirana zastupljenost vlasti i opozicije u DIK i drugim organima za sprovođenje izbora nije dovela do profesionalnosti i neutralnosti.
"Naprotiv, svjedočili smo da je DIK iz izbora u izbore donosila odluke po političkim linijama, na štetu nepristrasnog i zakonitog sprovođenja izbornog procesa. Postupanje DIK u predsjedničkim izborima 2023. godine ostaće kao marker nedopustivog političkog uticaja izborne administracije na ishod izbora. Naime, spregom partijskih predstavnika u DIK sa institucijama strane države (Republike Srbije), koje su takođe pod političkom kontrolom, u ad hoc procedurama kreiranim za jednokratnu političku upotrebu, ciljano je iz izborne trke udaljen predsjednički kandidat kome su istraživanja javnog mnjenja davala najveće izglede za pobjedu, a u korist druge dvojice kandidata. Ovaj slučaj plastično ilustruje šta znači kad se balans zastupljenosti vlasti i opozicije, zamišljen kao mehanizam za kontrolu izbornog procesa, izokrene u svoju suprotnost – harmonično sadejstvo protiv zajedničkog “političkog neprijatelja”. I dovoljno je snažan argument za neophodnost i hitnost zakonodavne intervencije, koja će rezultirati potpunom depolitizacijom i profesionalizacijom izborne administracije", objasnila je Kovačević.
Analiza ukazuje na neophodnost profesionalizacije DIK putem izbora nepartijskih članova sa relevantnim znanjem i iskustvom u izbornim procesima.
"Propisivanjem mjerljivih kriterijuma za izbor članova DIK smanjila bi se arbitrernost u njihovoj selekciji. Predlažemo i smanjenje broja članova na pet ili sedam, kao i produženje mandata DIK na šest godina kako bi se osigurala samostalnost u radu i odlučivanju. Neophodno je predvidjeti i jasne kriterijume za razrješenje člana DIK. Takođe, potrebno je profesionalizovati poziciju sekretara DIK kao rukovodioca stručne službe, a ne istovremeno i člana Komisije. Opštinske izborne komisije takođe treba profesionalizovati, i njihove članove/ice birati na meritokratskoj osnovi, a DIK treba imati nadležnost i za njihov izbor i razrješenje. Konačno, DIK treba biti ovlašćen da preuzme ulogu opštinskih izbornih komisija u slučaju kada one ne vrše svoju funkciju u skladu sa Zakonom".
Publikacija je nastala u okviru projekta „Izborna reforma u fokusu: Vrijeme je!“ koji CDT realizuje u saradnji sa Udruženjem za odgovorni i održivi razvoj (UZOR) i Udruženjem mladih sa hendikepom (UMHCG), uz podršku Evropske unije, posredstvom Delegacije EU u Crnoj Gori.
Bonus video:
