U predgovoru knjige filozofa Slavoja Žižeka i Srećka Horvata Šta Evropa želi? slikovito se kaže kako je Hrvatska postala članica Evropske unije poslije ponoći, te stigla na zabavu kada su svi gosti već bili pijani. Ostalim zemljama, prvenstveno Zapadnog Balkana, stoga ne preostaje ništa drugo već da dođu na after party, a vrlo dobro znaju i loše strane ovog druženja. Djeluje li Vam ovo već kao nepoželjan scenario? Zbirka tekstova Žižeka i Horvata predstavlja skeniranje negativnih posljedica članstva u EU i uticaja politika koje se definišu na njenom nivou na ekonomiju i demokratiju u državama članicama. Kriza evrozone i pogoršanje uslova života evropskih građana prouzrokovali su sve dublje nezadovoljstvo, te ponovo, snažnije nego ikad, doveli u pitanje svrsishodnost integracije. Upravo ovi unutrašnji problemi u državama članicama nam pokazuju najmanje dvije stvari.
Članstvo u Evropskoj uniji ne anulira pogrešne poteze elita na vlasti. To nužno ne znači da će te iste elite biti i odgovorne za propuste, neosnovano bogaćenje, beskonačno zaduživanje, već da će se, po interpretaciji Grka, bijes mentora sručiti na građane. Ili, da upotrijebimo ”ciprasizme”: kakav je to sistem gdje nekontrolisane bankarske špekulacije dovode do bankrotstva jedne zemlje, dok se mjerama štednje ne utiče na stabilizaciju, već na potpuni krah ekonomije? Istina je negdje između budući da je slom sistema prouzrokovan višegodišnjom lošom politikom upravo grčke vlasti, a pozivanje na njenu odgovornost je, ipak, pitanje internih procedura. Potreba da se očuvaju radnička prava, sistem osiguranja i socijalna država, na jednoj strani, ne bi trebalo da isključuje interes banaka i kreditora na drugoj. Međutim, to nije slučaj u Grčkoj.
Novonastala postreferendumska situacija mogla je da preraste u win-win formulu. Za Grke, jer su iznenadnom odlukom da organizuju referendum skrenuli pažnju sa činjenice da zbog neprijatne dužničke krize ne drže sudbinu sopstvene države u svojim rukama i podsjetili na svijetle trenutke svoje istorije. Za EU, jer su se u novim pregovaračkim okolnostima mogli stvoriti uslovi da pokaže demokratski potencijal za iznalaženje rješenja koje bi je približilo njenim građanima. Što se nije dogodilo, pa nas vodi ka drugom problemu unutar Unije.
Supranacionalna Unija koja diktira uslove tranzicionim i zemljama članicama i sama pati od istih boljki. Manjak legitimnosti koji opterećuje Evropsku uniju još od pred-mastriškog perioda ogleda se u stalnom jačanju izvršne vlasti i to kroz način djelovanja Evropskog savjeta i Savjeta, ali i legitimitet izbora i način rada Evropske komisije, te ograničenu moć i uticaj Evropskog parlamenta. U ovakvim uslovima zemlje pokretači procesa evropske integracije imaju odlučujuću riječ, pa zbog toga Jirgen Habermas govori da je na snazi ”njemačka diktatura”. Posljedice toga su sve dublji jaz između građana i Unije, te manjak demokratije i u samim državama članicama. Adekvatno artikulisanje onoga što države članice i njihovi građani žele, naravno, podrazumijeva transformaciju uređenja Unije, te obezbjeđivanje novih, jačih, mehanizama za predstavljanje građana. Svi dosadašnji pokušaji demokratizacije Unije predstavljali su marginalno jačanje nadležnosti Evropskog parlamenta, te simboličnu legitimizaciju rada Komisije, i dalju zaštitu interesa najmoćnijih država članica EU.
Baš kao što su Unija i njene države članice u političkoj klopci, i države kandidati za članstvo u ovoj zajednici se bore sa sopstvenim koje se isto mogu svesti pod manjak demokratije i odgovornosti. Upotrebljavajući crnogorski konktekst - spora dinamika reformi, neuspješne privatizacije, sveprisutni korupcija i nepotizam nam pokazuju da je interes manjine i dalje ispred interesa većine. Istovremeno, svako unapređenje, zakonsko, institucionalno, u praksi je isključivo rezultat EU uslovljavanja i pritiska. Stoga je ono što mi želimo da EU/Evropa nastavi da vrši pritisak na nosioce vlasti, te uporedo sa ispunjavanjem kriterijuma za članstvo utiče na unapređenje kvaliteta života crnogorskih građana. EU pritisak je, dakle, u različitim uslovima različito (kontra)produktivan. Međutim, isto koliko je nama potrebno da Unija ispunjava svoju misiju, koja se makar na papiru zove garant uspostavljanja ”visokih standarda”, toliko je i EU, odnosno njenim pokretačima, potrebno da povrate poljuljano povjerenje država članica. To je jedini održivi način produbljenja integracije.
Autorka je koordinatorka istraživanja u Institutu alternativa i članica radne grupe za poglavlje 23 jovana@institut-alternativa.org
Bonus video:
