Objavljen je datum jesenjeg podgoričkog okupljanja nezadovoljnih građana Crne Gore, kako bi pokušali da induciraju smjenu DPS-a, formiranje prelazne tehničke vlade i raspisivanje prvih poštenih izbora. Ovo su, mislim, jasno definisani ciljevi najavljenih protesta.
Spremnost DF-a da pribjegne jedinoj demokratskoj alatki koja je građanima ostala na raspolaganju, kako bi se kleptokratija poslala u političku penziju i bila zakonski procesuirana, uzburkala je domaće političke duhove i međunarodne partnere koji te duhove drže pod kontrolom.
Aktuelizovane su, između ostalog, i priče o ukrupnjavanju crnogorske opozicione političke ponude i o potrebi da se promjene iznude djelovanjem kroz institucije sistema.
Valja konstatovati da su priroda, pravci, i dinamika političkih dešavanja u Crnoj Gori tokom posljednjih dvadeset i više godina bili pod značajnim, a možda i odlučujućim, uticajem transatlantskog faktora.
Ovaj uticaj je danas snažniji i direktniju nego što je to bio u ranijem periodu.
Vođeni tim uticajem od sredine 1990-ih, brojni opozicioni lideri su zagovarali tezu o ujedinjavanju crnogorske opozicije. To je bila manifestacija političkog pragmatizma koji je naglašavao potrebu za obezbjeđivanjem nespornog i brojčano dokazivog legitimiteta nove (opozicione) vlasti.
Dosadašnji pokušaji da se materijalizuje takva ideja su doživjeli poraz. Porazi su bili posljedica dviju stvari: izbornih manipulacija od strane vladajuće partije, i sukoba liderskih sujeta.
U posljednih par godina, DF je pokazao da su programske različitosti između opozicionih partija premostive i da se pitanje individualnih ambicija lidera konstituenata može staviti u drugi plan. Greška je, međutim, napravljena kada se sa modela koalicionog djelovanja konsenzusom prešlo na model lidera koji, u idealnoj situaciji, premošćava razlike i djeluje kao kohezioni faktor. Zaboravilo se da kvalitetnom programu opozicionog djelovanja nije potrebno ujediniteljsko lice, te da ga ono može vratiti u sferu starih sukoba liderskih sujeta. To se dešava onda kada dogovoreni ‘prvi među jednakima’ počne da vjeruje u narativ o sopstvenom značaju i kada otvori nezavisne kanale komunikacije sa domaćim i stranim interesentima. Pokazalo se da su upravo oni koji su se najviše pozivali na otvorenost, tolerantnost i spremnost za prihvatanje drugačijeg mišljenja, bili isključivo fokusirani na ličnu promociju i bili opsjednuti željom da materijalizuju snove o sopstvenoj veličini. Sve ostalo je za njih bilo i ostalo stvar dogovora i kompromisa.
Imajući u vidu ovo iskustvo DF-a, nije realno očekivati neko značajnije pregrupisavanje na opozicionoj sceni.
No, najvažnije je to što su se zanemarivale falinke same ideje ukrupnjavanja opozicione ponude. Pomenuću dvije, jer se radi o strukturnim i akutnim nedostacima.
Prvo, zanemaruju se suštinske karakteristike modela vladavine koji je na snazi u Crnoj Gori. Osim što se radi o hibridnom autoritarnom modelu koji ima znatan oslonac u pomenutom spoljašnjem faktoru, on posjeduje snažne elemente korupcije koja je dostigla endemsku klasifikaciju. Korupcija se manifestuje i kroz zapošljavanje članova porodice kako bi se obezbijedio siguran glas, preko sinekura u državnim institucijama, ili profitabilnih ugovora za raznovrsne projekte, ali i kroz formiranja političkih entiteta za specijalne zadatke.
Kombinacija političkih i bezbjednosnih pritisaka i ucjena, te spremnost države, odnosno, vladajućeg DPS-a, ali i finansijski moćnih tajkuna, da korumpiraju one koji nagovijeste politički otklon od prihvatljive norme definisali su prirodu crnogorske političke scene i njenu unutrašnju dinamiku. Kreirana je klima u kojoj je korpucija poželjni ishod javnog djelovanja. Talasanja političke, ekonomske, ili medijske scene često su samo prvi važan čin koruptivnog procesa: digne se galama, zaprijeti se obznanjivanjem privilegovanih informacija kako bi se podigla koruptivna cijena galamdžije.
Drugo, priča o opozicionom ukrupnjavanju ide ruku pod ruku sa insistiranjem da se promjene iniciraju unutar institucija i kroz postojeći izborni proces. Ovo je omiljena naracija transatlantskih partnera.
Međutim, od vremena nacionalističke pobune 1989. godine do danas, legitimitet individualnih političkih entiteta u Crnoj Gori da predstavljaju određeni segment stanovništva se nije ostvarivao u uslovima jednakih izbornih šansi. Glasači su imali malo ili nimalo upliva na definisanje patrijskih struktura koje treba da ih predstavljaju. Sjetimo se koliko je političkih partija i interesnih grupa formirano pod okriljem crnogorske službe državne bezbjednosti.
Izborni proces je korumpiran i pretvoren u uslužni servis strukture (bilo da se radi o političkoj ili para-političkoj, domaćoj ili stranoj) koja kontroliše ekonomske, pravne, i bezbjednosne mehanizme prinude. Ne treba zaboraviti da ovu kontrolu ostvaruju i domaći i međunarodni akteri. Dokumentovane afere Snimak, Listing i Siguran glas samo su najdrastičniji primjeri takve kontrole. Ove afere nijesu dospjele u javnost kao proizvod domaćeg istraživačkog novinarstvta, već su sa međunarodnih obavještajnih adresa dostavljene lokalnim kuririma. Međunarodni partneri su podsjetili crnogorske autokrate ko, u stvari, drži konce u rukama. Sistem je dizajniran sa ciljem da održi te mehanizme u interesu nesmjenjivosti vladajuće strukture, pa je iluzorno očekivati da bi bilo kakvo unutar-institucionalno djelovanje imalo reformski ishod.
Imajući u vidu dubinu krize u kojoj se nalazi crnogorsko društvo, dovođenje u pitanje jasnoće protestnih ciljeva i sposobnosti organizatora da okupljanja građana pretoče u konkretne reforme, predstavlja bježanje od odgovornosti za budućnost države. Ovo, vjerujem, jednako važi za znatan broj opozicionih partija, tzv. nezavisnih političkih aktera, veliki dio nevladinog sektora i za para-političke strukture koje sa paluba svojih jahti nastoje da diriguju političkim dešavanjima na kopnu.
Takođe je važno reći da crnogorska verzija gandizma - insistiranje na beskrajno dugom definisanju i tzv. pažljivom analiziranju prednosti protesta - koja je uokvirena ispraznom kvazi-intelektualnom retorikom, vodi samo i jedino u čvrsti zagrljaj vlasti. Činjenica da je takav zagrljaj blagosloven od strane transatlantskog vrhovnog sveštenika demokratizacije i progresa ne umanjuje njegovu pogubnost za oba ova procesa.
Jasno je da istinskim crnogorskim reformistima i njihovim pristalicama preostaje samo jedna alatka: uporan protest na onom istom mjestu na kojem je daleke 1989. godine pokojni Slobodan Milošević na vlast doveo sadašnje crnogorske autokrate.
Autor je predavač na Univerzitetu Alberte, Edmonton, Kanada
Bonus video:
