“Interkulturalni dijalog je proces koji obuhvata otvorenu i dostojanstvenu razmjenu mišljenja između pojedinaca i grupa različitog etničkog, kulturnog, vjerskog, jezičkog porijekla i nasljeđa, uz uzajamno poštovanje i razumijevanje.” Bijela knjiga o interkulturalnom dijalogu Savjeta Evrope, 2008.
Etnogenetska istraživanja uvijek su predmet polemike i opasna tema na Balkanu. Devedesete su na ovim prostorima potvrdile tragično iskustvo II svjetskog rata - opasno je etnogenezu koristiti kao politički argument. Neosnovani pokušaji nacionalnoga buđenja, obezvređivanje drugih nacija i opravdavanje teritorijalnih zahtjeva, nijesu putokaz koji treba da slijede balkanske nacije.
Nedavna promocija publikacije “Istinita prošlost Barske nadbiskupije”, autora Gjoke Dabaj, u Ulcinju trebalo bi da pobudi interesovanje stručne javnosti, civilnog sektora i nadležnih institucija u Crnoj Gori. Iako je naznačena kao naučna rasprava o knjizi autora Ivana Jovovića “Iz prošlosti Dukljansko-barske nadbiskupije” objavljene u Baru 2004, ova publikacija sa svojim komentarima, uz ponašanje određenih aktera povodom njenog izlaska, ukazuje na zabrinjavajuće trendove u našem društvu.
Pažljivom čitaocu možda neće zasmetati neadekvatan metodološki pristup ove studije i zbunjujući navodi da su “ilirski carevi Dioklecijan, Konstantin Veliki i Justijan Veliki”, kao i da je “inkvizicija bila atribut jezuita”. Nakon svega što je u proteklom periodu objavljeno povodom etnogeneze ovih prostora, neće iznenaditi ni tipično balkansko pervertiranje o Arbanasima, kao nastavljačima antičkog entiteta, niti teorijski infantilizam da se “Dalmatincima podrazumjevaju stanovnici koji se u XI vijeku još nijesu počeli nazivati Arbanasima” i da “u srednjem vijeku za relativno dugo vrijeme pojmovi sa značenjem… Arbanija, Arbanas, nijesu bili prihvaćeni u svim… bivšim ilirskim tzv. “plemenima” do tada neslavizovanim. Tek su se kasnije, u doba Mletačke republike, ti pojmovi proširili između ostalog i do Boke Kotorske”. Čitalačko oko nakon pretpostavke: “Logično je da su Grko-Vizantijci upotrebljavali, kad im je to bilo nužno, slovenski element kao državno-vojnu snagu za potčinjavanje ilirsko-dukljanskih i iliro-dalmatinskih starosjedilaca”, vjerovatno će prekriti i po koja suza smijeha. Ali, suštinu ovog rada ne ilustruju ove i njima slične faktografske nejasnoće o istorijatu Barske nadbiskupije (među citiranim djelima nema najznačajnije studije koja obrađuje ovu tematiku - Dukljansko-barska metropolija, dr Ivana Markovića, Zagreb 1902.).
Prava intencija ove publikacije nije kritički osvrt na jedan istoriografski prikaz naše najstarije duhovne institucije. Njenu suštinu određuju zaključci njenih poglavlja: “U Srednjem vijeku “na prostoru nekadašnjeg Zetskog primorja” “posebno unutar gradskih jezgara” nije postojalo ni predaka Crnogoraca, ni Crnogoraca… Preci današnjih Albanca su stvarno živjeli na tim prostorima i u Srednjem Vijeku, ali nijesmo sigurni da li su se još od tada nazivali Albancima.”; “Bar, Ulcinj, Svač i druga mjesta koja danas pripadaju državi Crnoj Gori, u XV vijeku su bili sastavni dio arbanaškog prostora, pa su i dan danas u geografskom i etnokulturnom smislu, sastavni dio albanskog prostora… Geografska, etnokulturna i istorijska pripadnost su jedna stvar, a političko-državna pripadnost je sasvim druga stvar. Da potkrijepimo… Republika Srpska se i danas smatra srpskim prostorom iako ne pripada Srbiji nego Bosni i Hercegovini. Egejsku Makedoniju i sami Grci nazivaju Makedonijom, iako ona u političko-administrativnom smislu pripada gračkoj državi. Zašto da se Bar i Ulcinj ne smatraju albanskom teritorijom, iako oni u političko-administrativnom smislu ne pripadaju državi Albaniji?” i “Crna Gora se nije vratila u Bar, nego je po prvi put došla. Takođe i riječ “oslobođenje” ne odgovara istorijskog istini. Crnogorci nijesu oslobodili Bar, nego su ga zauzeli, osvojili, okupirali.” Među ostalim tzv. zaključcima ove publikacije “neki” i pominju instituciju iz njenog naziva: “Glavni razlozi propadanja katoličke crkve u Barskoj Arhidijacezi bili su neviđeni pritisak i reprezalije nad katoličkim stanovništvom od strane okupatorskih muslimanskih vlasti i, s druge strane, okrutni pritisak pravoslavlja, u suštini kolaboracioniostički…” i “Jedino što se može očekivati poslije okupiranja Bara od strane Crne Gore, je da se ova od njenog osnivanja martirizirana katolička ustanova, politički upotrijebi od strane crnogorske pravoslavne države”. Pored navedenog, u ovoj publikaciji imate pregršt konstatacija koje imaju slične etničke, vjerske i nacionalne aluzije.
Ovakvih primjera govora mržnje imamo kod svih - o tome se mnogo zna, ali nedovoljno priča. Zato treba postaviti pitanja koja se odnose na finansiranje ovakvih projekata, protežiranje njihove sadržine kroz obrazovne, informativne i kulturne institucije, kao i ćutanje nadležnih organa. Zbog čega poreski obveznici, uz opšte poznato netransparetno trošenje sredstava, finansiraju rad Savjeta manjinskih naroda? Kakvo je djelovanje resornog ministarstva kada se podstiče vjerska i nacionalna netrpeljivost i poziva na nepoštovanje odredbi Ustava Crne Gore? Da li nadležne institucije same urušavaju koncept građanske države? Razumijemo li pojam interkulturalnog dijaloga?
Kod ovog slučaja imamo i prvi, otvoreni filetizam klera Barske nadbiskupije. Sporna publikacija Gjoke Dabaja, nakon subotnje promocije, ekspresno je, narednog jutra, ponuđena vjernicima tokom mise. Oportunizam nadbiskupa Zefa Gashia i njegovog sveštenstva najbolje se ogleda u okolnosti da je osporavana studija mr Ivana Jovovića, kao i ostali njegovi istraživački poduhvati, štampana uz pečat Nadbiskupskog ordinarijata u Baru. Oni bi trebalo najbolje da znaju da Katahezis Katoličke crkve ne podržava ni jedan vid ksenofobije, posebno ne onaj u obliku agresivnog nacionaliza i etnocentrizma.
Da li nadležne institucije same urušavaju koncept građanske države? Razumijemo li pojam interkulturalnog dijaloga? Da li urednici ovakvih studija, poput dr Naila Drage, razlikuju naučnu studiju od političkog pamfleta
Bonus video:
