"Ali K. živi u državi u kojoj postoji pravo, svuda vlada mir, svi zakoni su na snazi, ko se dakle usuđuje da u njegovom stanu izvrši prepad na njega." (Franc Kafka, "Proces")
U Kafkinom Procesu običan čovijek postaje predmet, dok se u najavljenim izmjenama Zakona o eksproprijaciji imaoci prava svojine poistovjećuju sa srednjovjekovnim kmetovima. Poruka ovog proznog klasika i legislativna tendencija aktuelne vlasti - identične su.
Razlog ovome je društveno stanje u kome su „znanje, otvorenost, ili ma koji oblik javnog mišljenja i djelovanja demistifikujući za birokratiju i ona (aktuelna vlast) u tome vidi akt otuđenosti, neprijateljstva“ i nastojaće da kroz ugrožavanje najznačajnijeg građanskog prava, osnova naše egzistencije, disciplinuje svoje građane. Prosto rečeno, kada vaša svojine nije više apsolutno vaša, onda je i vaša građanska sloboda relativan pojam!
U pomenutom romanu je akcentova krivica. Tačnije, ona je njegova pokretačka radnja i ona ne postoji, ona se pretpostavlja. Ako tumačenje osporavanog zakona bude zasnovano na ovakvoj „pretpostavci”, onda su svi vlasnici atraktivnog zemljišta obuhvaćeni mogućnošću da budu progašeni odgovornim za narušavanje javnog, odnosno opšteg interesa. Možda ih u medijskim obraćanjima naš premijer i predśednik naznače kao „tjerače” stranih investitora?
Iako već odavno crnogorski građani imaju ośećaj „gubljenja u lavirintu stepeništa, zagušljivih tavana i mračnih hodnika“ svoje svakodnevice, oni nisu u potpunosti izgubili osjećaj povjerenja u pravdu. Tačno je da instrumentalizovane institucije podstiču građansku apatiju i fatalizam, ali postoji donji prag. Nakon svih mogućih zloupotreba javnih ovlašćenja, korišćenja svih ekonomskih monopola i isključivog korišćenja javnih dobara, nezajažljivi vlastodršci posežu ka jedinom preostalom životnom resursu našeg građanina – njegovoj imovini. Tačnije, đedovini. Jer pored Ovih, niti se što može zaraditi, a još manje kupiti. Čak i neophodne životne namirnice! Zamislite da i Vaša oronula, višegeneracijska porodična kuća bude nazvana „luksuzom”?
Možda je preteciozno prenos prava svojine u državnu imovinu odrediti kao nepravedan, ali ovi prostori pamte takva iskustva. Štaviše, i nedavni povraćaj tih oduzetih imovinskih prava, kao i proces njihovog obeštećenja, obilovao je brojnim nepravilnostima i nije u potpunosti sproveden. Tada i sada, niko nije jasno objasnio ključne pojmove i opisao osnovne postupke - utvrđivanje opšteg interesa i određivanje potpune naknade. Interesantno je da je tadašnji seljak, poput onog seljaka u ključnom segmentu romana Proces, čekao dugi niz godina pred vratima „zakona” i, nerijetko, pred tim vratima ostario i izdahnuo. Tada je imovina oduzimana zbog planskog razvoja poljoprivrede, a danas bez nje možda ostanemo zbog otplate javnog duga. Tada i sada, svirepost zakona nije se odnosila na pripadnike političkog establišmenta.
Zapravo, današnja politička elita i nema dodirnih tačaka sa svojim prethodnicima iz perioda socrealizma. Njihova veoma nasilnička i koruptivna aktivnost ima povlašćen tretman - u toku sudskih postupaka i pored relevantnih dokaza, koji mogu i nestati tokom trajanja istih, krivica nije datost, ona prosto nestaje. Svakako, uz uslov ako i dođe do njihovog pokretanja. U Kafkinom djelu „sudski predmeti su tajna” i ne zna se „odakle su došli, idu dalje, a da ovi ne znaju kuda“. Sličan opis odnosi se i na našu pravosudnu mašineriju - ne znaju se nadležnosti, tj. prebacuje se odgovornost za procesno-pravne nedostatke i obezbijeđenje dokaza od policije, preko tužilaštva do sudstva. Svakako, ove „korisne nejasnoće”, kako reče naš nekadašnji, brkati predśednik, prate jedni te isti advokati.
Kada bi parafrazirali bilješke T. V. Adorna, u kojima on Kafkino stvaralaštvo poistovjećuje sa Božijim djelovanjem o nagovještavanju nacionalsocijalizma, onda bi o današnjoj Crnoj Gori mogli napisati da je postala država jedne stranke, da njeni čelnici zasjedaju po uglednim podgoričkim gostionicama, poput Hitlera i Gebelsa u Kajzerhofu, i da su predstavnici organizovanog kriminala instalirani u ANB-u (svaka sličnost sa Gestapom je nezaobilazna). Dakle, ovu nekontrolisanu vlast, poput batinaša u koncentacionim logorima, predstavljaju oni koji nemaju (tj. nije im data) odgovornost - politički aparatčici, plagijatori, bivši kondukteri i varioci auspuha, prijatelji sa basketa, oni koji neće da voze „daciu” ili na službenom vozilu zamjenjuju registarske oznake privatnim, kao i kupci ličnih karata. Da, “najljepši zatvor na svijetu”, rekao bi prije citirani bivši predśednik Crne Gore.
Na kraju, ako ne želimo da poput Jozefa K. postanemo saučesnik u sopstvenom smaknuću, mi prema postojećoj političkoj okupaciji treba da uvažimo Kafkinu preporuku: „Postoje tri mogućnosti, to jest potpuno oslobođenje, privremeno oslobođenje i odugovlačenje.“
Bonus video:
