Već godinama zapažam da se zainteresovanost i raspoloženje studenata poveća kada, na predavanju iz urbanizma, govorim o urbanim funkcijama i dođe na red tema urbano zelenilo. Njegove funkcije su brojne i raznovrsne: zaštitno-higijenska, društvena i rekreativna, ambijentalno-dekorativna, ambijentalno-memorijalna i utilitarna. Ali, po pravilu, većina objekata urbanog zelenila ima nekoliko navedenih funkcija objedinjenih. Ovim tekstom pokrećem razmatranje utilitarne funkcije urbanog zelenila. Nesumnjivo, velikog je raspona i mogućnosti. Od gajenja citrusa ili začinskog bilja u saksijama na terasi, preko mini povrtnjaka na urbanističkoj parceli, pergole od vinove loze ili kivija, zajedničkih urbanih bašti u gradskim kvartovima - do urbane poljoprivrede. Urbana poljoprivreda se integriše u urbanističko planiranje, u nastojanju da se dođe do modela održivog prostornog razvoja gradova. Prije dvije i po godine (decembar 2012.) u Parizu je održan forum koji se bavio pitanjem upravljanja gradovima i urbanističkim procesima na način da se osigura proizvodnja hrane unutar gradske regije. Da grad proizvodi hranu za svoje potrebe. Tema ovoga foruma bila je „Gladni grad“. Upućujem zainteresovanog čitaoca na izvanredan tekst, pod istim naslovom naslovom, arh. Marije Bojović (Pogled, časopis IKCG, mart 2013.).
Kratko istorijsko podsjećanje: gradovi su u dalekoj istoriji, po pravilu, nastajali da bi se odbranili životi i zalihe hrane. Vremenom, gradovi postaju ekonomski, kulturni i politički centri svojih regija, ali i širih područja. Istovremeno, sve više remeteći početnu prirodnu ravnotežu zasnovanu na tome da gradska regija pretežno, ili u potpunosti, može da prehrani grad/gradove koje je iznjedrila. Sve do zrelog doba industrijske ere, gradovi su se, najvećma, hranili iz neposrednog okruženja.
Crna Gora ima idealne pretpostavke da njeni gradovi hranu proizvode, svaki, unutar svoje regije. Podgorica, iako sada već grad gdje je koncentrisana skoro trećina stanovništva države, ima površinu i odlike prostora koji može da prehrani gradsko stanovništvo. Da bi se to i ostvarilo, i to u skoroj budućnosti, poreban je konsenzus u nekoliko bitnih odluka:
- da je poljoprivredno zemljište javno dobro najvišeg prioriteta zaštite (poput vazduha i vode za piće) i da bez obzira na vlasništvo ne može biti pretvoreno u građevinsko;
- da je urbana poljoprivreda integrisana sa ostalim urbanim funkcijama, ali sa prioritetima nad svakom drugom urbanom funkcijom (to bi, npr. po automatizmu značilo da se gradnja, uključujući i najznačajnije infrastrukturne objekte, ne može ni pod kojim uslovima planirati na poljoprivrednom zemljištu);
- da se izvrši precizna klasifikacija površina poljoprivrednog i potencijalnog za poljoprivredu zemljišta i izrade godišnji i višegodišnji planovi rekultivacije onih kategorija koje treba u većem ili manjem obimu rekultivisati.
- da se domaćinstva i građani koji proizvode hranu organizuju u kooperative koje imaju partnerski odnos sa upravom, državnom i lokalnom.
Crna Gora je decenijskom destruktivnom politikom prema poljoprivredi i poljoprivrednim proizvođačima uspjela da dođe u neizdrživu situaciju: troši preko pola milijarde eura godišnje za uvoz hrane.
Holandija, po površini svega tri puta veća od Crne Gore, sa stanovništvom dvadeset i šest puta brojnijim, sa oko šezdeset sunčanih dana godišnje i oko 20% površine ispod nivoa mora - u 2013. ostvarila je 62 milijarde eura prihoda od poljoprivrede (preporučujem tekst Stanka Crnobrnje: Lider u regionu, Politika, 23.6.2013, str.13).
I dok nam državna politika privrednog razvoja poljoprivredu samo deklarativno predstavlja kao jedan od strateških pravaca razvoja, ljudi nalaze kreativna rješenja. Ovaj tekst prethodi detaljnijem predstavljanju specifičnih koncepata za urbanu poljoprivredu i baštovanstvo u Podgorici. Nosioci tih koncepata su porodice Vukanović - Novosel sa Rasa, Radunovići iz Farmaka i Novovići sa Mareze. To su živi, perspektivni, savremeni, održivi, etični i ohrabrujući modeli urbane poljoprivrede koji zaslužuju pažnju i podršku i nas običnih građana i zvanične državne politike prema poljoprivredi i urbanoj poljoprivredi.
Ras, selo u području Rogama, na desnoj obali Morače, naseljeno je nakon Veljeg rata piperskim bratstvima Rajkovići i Vukanovići. Sada ima preko 40 kuća, a zanimljivo je da za skoro sto i četrdeset godina od kako su tu ove porodice nijesu prodavale zemlju. A bilo je iskušenja - i onih što donesu razne istorijske i društvene promjene i onih koje sam život priredi. I onih što nastaju u vremenima „investicionog buma“. Iako veliki broj vlasnika ima nepoljoprivredna zanimanja i posao u gradu, imaju ovdje vinogtade, voćnjake, povrtnjake. Porodica Vukanović - Novosel već nekoliko godina razvija zanimljiv projekt eko-sela. Osim proizvodnje organske hrane, projektom je predviđen i razvoj turističkih usluga i rekreativnih terena i aktivnosti. Na površini od oko 5 ha, uz podršku gradske uprave i Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja, počela je realizacija ovoga projekta. Naravno, uloženo je mnogo više ličnih sredstava i odricanja. Za sada rade samo članovi porodice, ali za koju godinu biće tu mogućnosti za dvadesetak zaposlenih.
U Farmacima, prigradskom naselju Podgorice, porodica Ljubice i Dragana Radunovića već tirdeset godina razvija uspješan model urbane poloprivrede. Na oko 1,5 ha imaju proizvodnju voća i povrća koje preko cijele godine sami plasiraju na Maloj pijaci u Podgorici. Ova proizvodnja je glavni izvor prihoda (uz Draganovu malu penziju, zarađenu u Dakiću). Prihod od poljoprivrede je bio i osnovica za, pravovremeno, investiranje u turizam. Za početak su imali zemlju u Farmacima i 24 lična dohotka koje je Ljubica dobila sa mjesta laboranta u laboratoriji KCCG, kada su se odlučili za poljoprivrednu proizvodnju.
Porodica Novović sa Mareze je, za sada, tročlana. Otac penzioner i mladi par - Aleksandar politikolog na pripravničkom stažu, a Kristina još studira. Model koji oni razvijaju je izmeđi urbanog baštovanstva i urbane poljoprivrede. Praktično svu hranu, voće, povrće i meso proizvode na svom posjedu od oko 0,5 ha. Model Novovića ima sociološko-urbanološku specifičnost. Uspostavljajući kontakt sa mladim gradskim porodicama zainteresovanim za urbano baštovanstvo, nude površine za stvaranje povrtnjaka. Time začinju koncept specifičnog urbanog servisa u Podgorici.
Navedena tri modela urbane poljoprivrede, kao i mogućnosti nihovog razvoja kroz aktuelne urbanističke planove biće prikazani u narednoj kolumni.
Bonus video:
