Da li je floskula, odvojenost države od crkve i obratno, u Crnoj Gori, malo je ko u dilemi. Iako se njome služe naši političari i crkveni velikodostojnici u svojim “nadvikivanjima”, očigledna je njihova pretenzija uspostavljanja “jurisdikcije”, nad međusobnim “stadima”.
Dakle, ni hrišćansku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori, nije zaobišao fenomen politizacije. Tačnije, s pravom možemo postaviti pitanje, da li je ona ikad i bila van tog fenomena. U potonjih dvadesetak godina se o tome svakako ne može govoriti.
U Starom gradu Kotora, pored palata Bizanti, Buća, Pima, Grgurina, stare Gimnazije, Katedrale Svetog Tripuna, crkve Blažene Ozane, crkve Svetog Luke, nalazi se i crkva Svetog Nikole, jedno od brojnih, reprezentativnih zdanja Boke. Crkva se nalazi u neposrednoj blizini crkve Svetog Luke, a podignuta je poslije požara, na temeljima hrišćanske bogomolje, između 1902. i 1907. godine. Građena je u vizantijsko-raškom stilu.
Karakterističana po mnogo čemu, za prolaznike, najupečatljivija, na prvi pogled, po istaknutoj velikoj zastavi trobojci, sa četiri ocila. I da ovo nije Crna Gora, istaknuta zvanična zastava Srpske pravoslavne crkve, na vjerskom objektu koji njoj zakonski pripada, ne bi bilo ništa čudno. Međutim, ako uzmemo u obzir oštru polarizaciju crnogorskog društva, konkretno pravoslavnog građanstva, onda možemo postaviti pitanje svrsishodnosti ove zastave, koja leprša na hramu tokom cijele godine, osim kada se obilježava “Veliki petak”.
Prva pojava krsta sa četiri ocila, vezana je za srpsku heraldiku s kraja XIV vijeka. Simbol je preuzet iz vizantijske heraldike, tačnije prepoznatiljivi je dinastički simbol Paleologa. Ocila, ili ognjila, su u stvari četiri nekadašnja grčka slova ß (beta) i skraćeno su oslikavala vizantijsku devizu koja u duhu našeg jezika znači “Car Careva Caruje nad Carevima”.
Danas, kao produkti velikog neznanja i velikosrpskog nacionalizma, ovi simboli bivaju tumačeni kao četiri ćirilična slova C, s navodnim značenjem “Sveti Sava Sprska Slava”, ili još besmislenije, “Samo Sloga Srbina Spašava”. Do toga dolazi i zbog (ne)namjernog interpretiranja ocila kao ćiriličnog slova C' na zastavama i grbovima koji sadrže ovaj simbol.
Još od te prve pojave u srpskoj heraldici, krst sa četiri ognjila je stalno prisutan kao simbol pravoslavlja i simbol srpske države. Danas je prisutan na štitu grba Republike Srbije, prisutan je i u nekim varijacijama zastave Republike Srpske, ali i kao simbol, na jednoj od zvaničnih zastava, Sprske pravoslavne crkve. U pitanju je zastava trobojka (crvena, plava, bijela), ista ona kao zastava države Srbije, po “Turskom ustavu” iz 1838. godine, s tim što u crvenom polju sada nema četiri bijele šestokrake, koje su simbolizovale vrhovnu tursku vlast.
Ni poslije krajnje prijatnog razgovora sa straješinom crkve Svetoga Nikole, g-dinom Momčilom Krivokapićem, po čijoj je odluci zastava i postavljena, ne uspijevamo se otrgnuti utisku, da je ona ipak prenaglašeno isticanje srpskih simbola. Ni sa željom da vjerujemo u njegovu iskrenu namjeru, da je činom postavljanja zastave, želio zaštititi srpski identitet, ne samo bogomolje, smatramo da nijesu na najsrećniji način sagledane sve okolnosti.
Bez intencija za polemikom vezanom za utemeljenost ovih stavova, nemoguće nam je izbjeći mišljenje, da ovaj simbol može biti tumačen kao vid inata, čime još više doprinosi produbljivanju ionako velikih podjela. Da je takvo mišljenje na mjestu, govori i nastavak priče uvaženog g-dina Krivokapića, o postavljanju zastave. Na, kako on kaže “stavljanje prsta u oko Srpskoj pravoslavnoj crkvi”, odgovorio je maksimom da se “klin klinom izbija”.
Iritiran potenciranjem priče o crnogorskoj naciji, koju ne priznaje, zajedno sa Crnogorskom pravoslavnom crkvom i njihovim simbolima, prije dvadesetak godina, odlučio se da istakne zastavu, koja je bila značajno većih dimenzija. Iako je svjestan da zastava može biti protumačena kao provokacija i da može spriječiti nekog od pravoslavnih vjernika, poštovalaca Crnogorske pravoslavne crkve, da uđe u crkvu Svetog Nikole, i dalje ne smatra da bi je trebalo ukloniti. G-din Krivokapić smatra da je broj ljudi koji ovu zastavu percipiraju kao srpski, dominantno nacionalistički simbol, u procentima ispod 20%.
Moglo bi se polemisati o procentima, makar na osnovu rezultata potonjega popisa, s tim što smo mišljenja, da bi takva polemika bila apsurdna. Apsurdna u kontekstu tolerancije, poštovanja tuđih osjećanja i potreba, a naročito u ovom slučaju, kada ovaj vid inata dolazi od institucije hrišćanske crkve. Upravo bi ona trebalo da bude najośetljivija kada su u pitanju slični problemi, i upravo bi ona trebalo do zaobilazi princip da se “klin klinom izbija”.
Smatramo da se u konkretnom slučaju, Srpska pravoslavna crkva mora potruditi, da ni jedan hrišćanin-pravoslavac, bez obzira na njegove političke stavove, ne zaobiđe crkvu Svetog Nikole u Kotoru, zbog zastave “4C”. Ukoliko ne bude tako, onda ona nema istinsku potrebu da bude hrišćanska pravoslavna crkva, već neku posve drugu.
Bonus video:
