Riječi (ne) mogu da ubiju

I

Ronald Dworkin u esejima ’’Ozbiljno shvatanje individualnih prava’’ i ’’Građanska neposlušnost’’, baveći se odnosom između moralnih ubjeđenja i pravnih pravila, iznosi argument da vlast koja propovijeda da priznaje individualna prava mora odustati od načela da građani nikad nemaju pravo da dovode u pitanje zakon (koji je po svojoj prirodi nejasan i traži tumačenje), i ne smije definisati prava građana tako da se ona mogu oduzeti na osnovu pretpostavke o opštem dobru. Suprostavljajući se stavu da je liberalna briga za prava pojedinca vjetar koji duva u čelo državnog broda, odnosno da većina ne može putovati toliko brzo ili toliko daleko koliko želi, ukoliko priznaje prava pojedinaca da čine ono što, prema shvatanju većine, nije ispravno, ističe da se svako grubo postupanje vlasti u vezi sa građanskom neposlušnošću, ili svaka kampanja protiv glasnog izražavanja protesta, može stoga smatrati elementom njene neiskrenosti. Pojedinac ima pravo da se bori za priznanje svog moralnog stava u skladu sa slobodom savjesti u slučaju kada se javlja dilema oko značenja zakona. Osnovna poruka glasi: ne mogu se ograničavati individualna prava zbog proste činjenice da su oni koji ih koriste u datom trenutku manjina u društvu. Ostavljam po strani nebrojeno puta potvrđenu činjenicu da biti u većini ne znači nužno i biti u pravu.

Slobode okupljanja, udruživanja i izražavanja su podložne ograničenjima. Upražnjavanje ovih sloboda mora biti u službi jačanja demokratije kroz aktivno građanstvo, koje ima legitimno interes da dovodi u pitanje pravne norme koje se potencijalno kose sa ustavnim načelima, ukoliko su zasnovana na modernom konstitucionalizmu. Na ovaj način se društvo štiti od deformacija i ovakve se akcije moraju karakterisati kao korisne i poželjne. Međutim, potrebno je biti i oprezan da se ne izrode u svoju suprotnost.

II

Jedan od osnovnih izazova koji se javlja korišćenjem ovih sloboda ogleda se u govoru mržnje. Nacionalna rješenja nisu unificirana, već su odraz istorijskih i kulturnih razlika.

Američki model bazira se na argumentu da riječi ne mogu da ubiju niti da direktno ugroze bilo čiju bezbijednost, te stoga govor mržnje ne treba sankcionisati, a naroćito ne krivično-pravnim normama. Ovaj argument se , u osnovi, oslanja na shvatanje javne sfere kao slobodnog tržišta ideja. Liberalna filozofija kaže da se govor mržnje najbolje može balansirati mirnom, racionalnom debatom. Podsticanjem pluralizma mišljenja doći će se do konstruktivne rasprave o kontroverznim pitanjima i tako stvoriti osnove za eliminaciju uzroka mržnje. Dozvoljena su ograničenja samo ako postoji jasna i neposredna opasnost nasilja koja proističe iz govora mržnje, koja se procjenjuje više u odnosu na društveni kontekst u kome se riječi izgovaraju nego na sami sadržaj govora.

Evropski model se zasniva na argumentu da legalizovanje govora mržnje doprinosi društvenom antagonizmu i isključuje odnosno marginalizuje društvene grupe koje su bez moći, razarajući socijalnu koheziju i stvarajući osnove za razne vrste nestabilnosti. Opravdavajući odstranjivanje govora mržnje iz javne komunikacije interesima učvršćivanja demokratije i izbjegavanja socijalnih tenzija, mnoge evropske zemlje su se opredijelile za inkriminaciju govora mržnje.

Komitet ministara Savjeta Evrope u svojoj Preporuci daje sljedeću definiciju govora mržnje: “Svaka vrsta izražavanja koja širi, podstiče, izaziva, promoviše ili opravdava nacionalnu mržnju, ksenofobiju, antisemitizam ili druge vidove mržnje zasnovane na netoleranciji, uključujući netoleranciju u vidu agresivnog nacionalizma i etnocentrizma, diskriminacije i neprijateljstva protiv manjina, migranata i ljudi imigrantskog porijekla”.

S obzirom na naše iskustvo moramo se opredijeliti za inkriminaciju govora mržnje. Nesporno se radi o suptilnom zahvatu kojeg prati mogućnost zloupotrebe u pravcu približavanja ovog instituta nekadašnjem moćnom oružju zaštite autoritarnih sistema u vidu političkog verbalnog delikta. Upravo se u krivično-pravnom smislu ovdje i radi o aksiološkom prevrednovanju verbalnog delikta.

Nažalost, naša je svakodnevica preplavljena govorom mržnje. Potrebno nam je više tolerancije, javne debate, javnog morala i uspostavljanja minimalnog standarda prihvatljivog govora. Potrebne su nam društvene akcije koji su u službi oslobađanja građanina i koje šire obim sloboda, ali koje se zasnivaju na poštovanju drugog i drugačijeg, jer se ovaj odnos javlja kao mjera njihovog uspjeha.

Da bi bio tolerantan, čovjek mora odrediti granice tolerantnog (Eko).