Ukoliko pogledamo predlog najnovije predloženih mehanizama, po kojima će se u narednom periodu usklađivati i nadgledati fiskalne politike zemalja čalanica EU, postavlja se pitanje da li ovi mehanizmi predstavljaju dovoljno jak i prije svega transparentan i objektivan okvir za usklađivanje fiskalnih politika zemalja članica.
U svjetlu najnovijih događaja, koji se odnose na eskalaciju dužničke krize Italije i donekle Španije, rast rizika valute i nedovoljnosti sredstava European Financial Stability Facility (EFSF) da finansira i podrži potencijalno nove zemlje sa visokim spoljnim dugom, osvrnućemo se na najnoviji sistem praćenja i implementacije fiskalnih politika zemljama EU, predloženih od strane Evropskog odbora za sistemski rizik i Evropskog parlamenta.
Ovaj instrument je razvijen sa ciljem jačeg nadzora i fiskalne konsolidacije na nivou EU zemalja članica, koji bi preduprijedio pojavu eventualno novih zemalja koje imaju iste probleme kao što ih trenutno imaju zemlje PIGS-a (Portugalija, Italija, Grčka i Španija).
Naime, na nivou EU je postignut dogovor o kreiranju jačeg nadzora fiskalnih politika (sa posebnim akcentom na kreiranje minimalnih standarda u vezi sa nivoom javnog duga i fiskalnog deficita) kao i makroekonomske stabilnosti, koji bi u slučaju konstantnog prekoračenja zemlje članice doveo do implementacije odgovarajućih sankcija od strane EU.
Na ovaj način je po prvi put stvoren mehanizam nadzora fiskalnih politika na nivou EU, koji bi podrazumijevao jače diskreciono pravo EU na globalnom nivou da reaguje na nekontrolisane i neodgovorne fiskalne politike i makroekonomske disbalanse svake od zemalja članica pojedinačno.
Prva linija nadzora predstavlja Analiza seta internih i eksternih indikatora (visina javnog duga, visina privatnog duga, rast kredita, rast cijena nekretnina, kretanje izvoza, deficita tekućeg računa, itd.) čiji gornji i donji limiti bi bili individualno određeni za svaku zemlju ponaosob (npr. za Portugaliju gornji limit za povećanje deficita tekućeg računa bilansa plaćanja do 4 p.p., promjena cijena nekretnina naviše do 6%, eksterni privatni dug da ne predje 160% BDP-a, itd.), a koji bi služili kao rani indikatori upozorenja.
Tako, ukoliko bi zemlja „probila“ limite kvantitativnih indikatora, koji je kontrolisan od strane Evropskog odbora za sistemski rizik (ESRB), implementirao bi se korektivni mehanizam.
Prvo bi se od strane ESRB-a, utvrdilo da zemlja ima poziciju „visokog disbalanasa“, koji za sobom povlači kreiranje Korektivnog plana, za oblasti makroekonomske ili fiskalne politike sa kojima zemlja članica ima probleme. Ukoliko zemlja u propisanom roku ne ispuni Korektivni plan, ili se ne ponaša u skladu sa njim, za kaznu će morati platiti do 0,1% BDP-a, koje će položiti u obliku depozita.
Ovakav mehanizam, iako na prvi pogled sistematičan, podržan i kvalitativnim i kvanitiativnim kriterijumima, koji treba da preveniraju stvaranje ozbiljnih makroekonomskih problema na individualnom nivou, otvaraju čitav set pitanja koja se odnose na njegovu održivost, snagu i objektivnost.
Prvo, sa analitičkog aspekta potrebna je vanredno dobra ekspertiza za svaku zemlju pojedinačno, odnosno kroz istu vizuru se ne možu posmatrati npr. saldo platnog bilansa Kipra i Njemačke, ili kretanje cijene nekretnina u Španiji i Austriji. Takođe, određivanje gornjih i donjih limita podrazumijeva visok nivo ekpertske ocjene koja može biti podložna subjektivnosti.
Naporedo, jedan od limitirajućih faktora predstavlja i kvalitet podataka, i rast rizika pouzdanosti, jer ovakav mehanizam može usloviti rast asimetrične informacije zemalja članica prema EU, na način na koji je to uradila Grčka, u smislu nepreciznog dostavljanja podataka. Sledeći izazov predstavlja sama ocjena, kada se jedna zemlja može smatrati „kvalifikovanom“ za pokretanje korektivnog plana, odnosno postavlja se pitanje da li fiskalni deficit u Bugraskoj, ima istu specifičnu težinu fiskalnog deficita Francuske.
Naporedo, ovdje se postavlja i pitanje političkog pritiska, jer veće zemlje konstituence EU, definitivno imaju veći ekonomski i politički uticaj i proporcionalno se smanjuje vjerovatnoća da će se tim zemljama eventualno utvrditi status zemlje sa makroekonomskim ili fisklanim disbalansom, koja bi inicirala inplementaciju Korektivnog plana.
Recimo, kolika je vjerovatnoća da Češka Republika ili Poljska koja imaju izuzetno visoko tržišno učešće u trgovinskim tokovima Njemačke glasa za implementaciju Korektivnog plana Njemačke ili da utvdi da ova zemlja ima poziciju „visokog disbalansa“. I konačno, da li je ovaj mehanizam dovoljno jak (konačna sankcija od 0,1% BDP-a) i dovoljno pravovremen (usvajanje Korektivnog mehanizama, tek poslije procesa utvrđivanja da li zemlja ima ili nema kritičan broj disbalansa, koji je kandiduju za implemetaciju plana).
Ovo su samo neki od izazova i rizika predloženog mehanizma, koji u svakom slučaju ne predstavlja odgovor na već postojeći makroekonomski disbalans zemalja PIGS. Ovdje smo htjeli da ukažemo na potencijalnu nedovoljnost ovog mehanizma da u budućnosti prevenira pojavu sličnog scenarija, i da se možda u narednom periodu treba razmišljati u pravcu kreiranja još rigidnijih mehanizama koji bi obezbijedili snažniju fiskalnu konslidaciju na nivou EU.
Bonus video:
