Predsjedavajućeg, spikera, britanskog parlamenta Džona Berkaua trenutno stalno pominju u svim vijestima u Velikoj Britaniji. A pošto izlaz iz krize brexita nije na vidiku, on je maltene postao zvijezda YouTubea u zemljama Evrope.
Berkau je 18. marta pribjegao parlametarnom presedanu iz 1604. godine kako bi onemogućio vladi premijerke Tereze Mej da još jednom u parlament unese isti sporazum o izlasku iz EU protiv kojeg su poslanici glasali već dvaput, i to velikom većinom.
Dužnost predsjedavajućeg datira mnogo dalje čak i od 1604. godine. A pošto je intervencija Berkaua promijenila trasu Breksita, njegova funkcija privukla je veliku pažnju, kakvu odavno nismo vidjeli. Otkuda uopšte spiker i zašto je tu dužnost takozvani “Dobri parlament” u Engleskoj ustanovio 1376. godine?
U to vrijeme engleski parlament se primjetno razlikovao od ostalih u Evropi, zato što je imao Donji dom koji je kontrolisao, u prvom redu, poreze. Lokalne zajednice su 1376. godine ozbiljno ojačale svoje pozicije izabravši spikera kako bi mogle da govore “jednim glasom” i da moćniji lordovi ne bi mogli da ih podijele ili namame jednog po jednog.
Zemlja je u to vrijeme bila u haosu. Kralj Edvard III već je bio senilan, a njegov stariji sin (Crni princ) umro je tokom zasjedanja tog parlamenta ostavivši nasljedstvo devetogodišnjem sinu.
Istovremeno, korumpirani dvorjani prepustili su se nepočinstvima. Opštine su isturajući spikera objavile - “sve što govori jedan od nas, govore svi, i svi su sa tim saglasni”. Zatim su izumili impičment, kako bi osudili korumpirane kraljeve savjetnike i njegovu ljubavnicu Alisu Perers.
Spiker je dobio punomoćja od te grupe i izolovao sebe od ličnih napada pomoću posebne izjave (deklaracije), pojasnivši da ne istupa za sebe lično već kao predstavnik drugih, te da njegove riječi mogu da “koriguju” njegovi drugovi.
Osim toga, spiker je insisitirao na tome da obični ljudi imaju pravo na učešće u političkim debatama. Lordovi su, i to ne jednom, pokušavali da prema lokalnim zajednicama primijene taktiku “zavadi pa vladaj”. U početku, odbijali da odgovaraju na bilo kakve optužbe ako one nisu iznesene u “individualnom poretku”. Međutim, lokalne zajednice su se čvrsto držale, jačajući svoje pravo da govore jednim glasom i “iznose optužbe kolektivno”. U početku, one su birale spikera kako bi pomogle parlamentu da saopštava istinu o vlasti, da nalazi snagu u brojnosti i suprotstavlja se zastrašivanju. Glasove onih koji su bili manje važni više nije bilo moguće ućutkati ili razjediniti; oni su sada mogli da se suprotstave ukorijenjenoj aristokratskoj vlasti. Bila je to politilčka inovacija koja je poslužila i kao inspiracija piscima za novi način pripovijedanja. Ako su kod prethodnih, na primjer u Bokačovom “Dekameronu”, naratori bili isključivo predstavnici viših klasa, nova uloga spikera razbuktala je maštu engleskog pisca Džefrija Čosera, koji je i sam bio član parlamenta tokom 1380-ih. Ona je, dijelom, uticala na “Kanterberijske priče”, djelo u kojem se vidi Čoserova strasna vjera u to da mišljenje običnih ljudi treba slušati i braniti. Stavivši u središte svog djela hrabre glasove onih koji nisu pripadali aristokratiji (npr. kuvara, mornara, advokata, seoskog sveštenika...), Čoser je radikalno prekinuo sa tradicijom. Za ulogu naratora, Čoser od spikera pozajmljuje ideju izjave. On je nekoliko puta rekao da samo ponavlja ono što su govorili hodočasnici i moli čitaoce “da ga ne krive” ako nešto bude grubo, uvredljivo ili čak revolucionarno. Jedan od Čoserovih hodočasnika direktno citira parlamentarnog spikera: spreman je da istupi sa izjavom (deklaracijom) da njegove riječi mogu “korigovati” ostali. Čoser je uključivao scene iz parlamenta i u druga djela, prije svega u “Ptičiju skupštinu”. Opis parlamenta u tom djelu nesumnjivo je nastao po ugledu na parlament Engleske. U njemu grupe ptica biraju svoje predstavnike da govore u njihovo ime. Dok ptice iz više klase beskrajno pričaju i ništa ne mogu da učine, jake i grube ptice iz niže klase donose odluke i ostvaruju napredak.
Za ovu priču je interesantno reći i da je Čoserov sin Tomas postao spiker parlamenta u XV vijeku, u doba režima Lankastera. Bio je član 15 parlamenata i pet puta je biran za spikera, držeći se svoje linije u teškim odnosima sa kraljem Henrijem IV, koji je u tim turbulentnim godinama bio u čuvenom konfliktu sa sinom, princom Halom.
Tomas je više puta uspio da odbrani poziciju lokalnih zajednica a da sam ne padne u nemilost.
Intervencija Džona Berkaua u debati o brexitu naglašava očuvanost značenja britankse institucije koja je stara evo već 643 godine. Ipak, odgovor na pitanje da li današnji spiker nastavlja časnu tradiciju saopštavanja istine (o) vlasti, vjerovatno zavisi od vašeg mišljenja o brexitu.
Autorka je profesorica engleskog na Univerzitetu Oksford Copyright: Project Syndicate, 2019.
Bonus video:
