Nedavni izvještaj o stanju ekonomskih sloboda koji je objavila međunarodna organizacija Fraser Institut, ne ide u prilog zemljama Zapadnog Balkana, posebno ne Crnoj Gori koja bilježi značajan pad na rang listi u posljednjoj deceniji
Postala je uopštena praksa da se lideri zemalja u regionu nadmeću u brzini samoproglašavanja liderstva i uzimanja primata u određenim ekonomskim ili političkim procesima. Vlada Crne Gore bi tako u svoj liderski opus mogla da uvrsti i jedno, ne baš tako dopadljivo, ostvarenje - pad za 40 pozicija na indeksu ekonomskih sloboda u manje od deset godina. Samo devet godina ranije Crna Gora je, prema nalazima Fraser Instituta, bila na 43. mjestu sa ocjenom 7.36 od 10 i nalazila se u drugoj kvartili država. Ipak, nedavno se prema nalazima iste institucije našla na 83. mjestu sa ocjenom 6.84 od 10 što je smješta u treću kvartilu država, sa strahom da bi u bližoj budućnosti mogla i da izgubi status ekonomski slobodne države.
Za one koji nisu upućeni u indeks ekonomskih sloboda valjalo bi objasniti zbog čega je on značajan i zašto bi ga trebalo analizirati u crnogorskim intelektualnim, političkim i poslovnim krugovima. Opšte je razumijevanje da indeks ekonomskih sloboda mjeri nivo institucionalne podrške javnim politikama koje promovišu ekonomske slobode. Između ostalog, temelj ekonomskih sloboda čine slobodan izbor, dobrovoljna razmjera, otvorena tržišta i jasno definisana i zaštićena vlasnička prava. Svako miješanje od strane države bi značilo da se tom pojedincu onemogućava donošenje odluka koje su u njegovom interesu. Fraser Institut, analitički centar iz Kanade, koristi preko 42 vrste podataka iz međunarodnih publikacija pri kreiranju godišnjeg izvještaja, a podaci su podijeljeni u pet najvažnijih kategorija: veličina vlade, struktura zakona i sigurnost vlasničkih prava, pristup čvrstoj valuti, sloboda međunarodne trgovine i regulisanje kredita, rada i biznisa. Pored Fraser Instituta postoje još dvije međunarodne institucije koje su relevantne pri izučavanju ekonomskih sloboda, a to su Heritage Foundation i Freedom House iz SAD. Prema istraživanju Patricka Tyrrella, istraživača Centra za međunarodnu trgovinu i ekonomiju, države koje uživaju veće ekonomske slobode imaju jače i stabilnije ekonomije i veći BDP po glavi stanovnika. Prema jednom drugom istraživanju, koje je sprovela Rosmarie Fike, profesorica ekonomije u Teksasu, žene u državama koje uživaju veće ekonomske slobode žive duže, zdravije i ekonomski su nezavisnije od žena koje žive u državama sa manjim ili nikakvim stepenom ekonomskih sloboda. Takva istraživanja i dobijeni rezultati ukazuju na važnost ekonomskih sloboda za prospertitet jednog društva i zbog toga bi dijalog o ovim pitanjima trebao biti visoko pozicioniran na agendi Vlade Crne Gore.
Prema posljednjem izvještaju Fraser Instituta ni države regiona, osim Albanije, nemaju značajnije pozicije i sve orbitriraju oko drugog i trećeg kvartila. Međutim, od Crne Gore je lošije pozicionirana samo Bosna i Hercegovina (92.) dok su sve ostale države regiona ispred i znatno poboljšavaju svoj položaj iz godine u godinu. Albanija se, prema rezultatima posljednjeg istraživanja, nalazi u grupi slobodnih država i zauzima 30. mjesto, što je čini jedinom državom u ovom regionu koja se nalazi u pomenutoj grupi.
Veličina državnog aparata i dalje je jedna od velikih slabosti crnogorskog društva, a to se dokazuje i rezultatima u okviru indeksa ekonomskih sloboda. Zbog toga i pored višegodišnjih “namjera“ Vlade Crne Gore da se smanji broj zaposlenih u javnom sektoru, taj broj iz godine u godinu raste - premda je vrlo škakljivo iznijeti ovakvu tvrdnju jer su podaci o broju zaposlenih u javnom sektoru ili nedostupni ili upitni pa se zbog toga često moramo osloniti na intuitivnu statistiku. Ipak, porast broja zaposlenih u državnoj upravi nije zasigurno proizvod povećane tražnje - jer bi to bilo paradoksalno u eri tehnoloških dostignuća - već isključivo potreba da se zapošljavanjem u javnom sektoru obezbijedi socijalni mir i stabilnost u narušenoj ekonomskoj zbilji. Dodatno, rast javnog duga, te upitne investicije kao što je izgradnja dionice autoputa Bar-Boljare, uz privatni sektor koji je narušenog zdravlja zbog razvoja ortačkog kapitalizma i korupcije značajno će uticati na to da se trend pada na ljestvici ekonomskih sloboda nastavi i u budućnosti ukoliko ne dođe do značajnijih reformi.
Indeks ekonomskih sloboda bi trebao da služi kao indikator da su određene promjene u crnogorskoj ekonomiji, ali i politici, neophodne kako bi se krenulo naprijed. Ta promjena se može ogledati u napuštanju ekonomskih paradigmi koje su do sada uglavnom bile hibrid otvorenog tržišta i kronizma. Takav hibrid, koji je poznatiji i kao ortački kapitalizam, gosti se nad crnogorskom ekonomijom već poduže i uništava budućnost crnogorske omladine, zbog čega i ne treba da čudi što sve veći broj mladih ljudi migrira ka državama sa većim ekonomskim slobodama. Premda je svaka promjena bolna, moramo stvoriti uslove koji će omogućiti veće uživanje ekonomskih, političkih, ali i građanskih sloboda. Jedino tako ćemo moći da iskoristimo kapital koji posjedujemo i stvorimo društvo koje istinski hvata korak sa savremenim svijetom. U suprotnom, uvijek ćemo kaskati, zadovoljavajući se što smo malo bolji od najgorih.
Bonus video:
