Ekspertizi vrhovnog tužioca pri Evropskom sudu pravde (ESP) , Poljska, Mađarska i Češka nisu se baš obradovale, jer je VT Eleanor Sharpston zaključila da ove zemlje istočne i centralne Evrope povređuju svoje obaveze kao države EU i pokazuju se kao nesolidarne jer odbijaju da prime izbjeglice po kvoti koja im je određena. Ekspertiza nije obavezujuća, ali sudije ESP često prihvataju argumentaciju vrhovnih tužilaca. Ako to i ovog puta urade, pomenutim zemljama slijede finansijske kazne.
Konflikt oko preraspodjele parališe izbjegličku politiku EU i dalje. Problematična odluka o kvotama Evropskog savjeta iz 2015. godine je izazvala žalbu Mađarske i Slovačke ESP-u koja je dve godine kasnije odbačena, skoro istovremeno sa istekom važenja i same odluke o kvotama. I dok je Slovačka prihvatila odluku sudija, ostale države Višegradske grupe su bile jogunaste, što im je na vrat natovarilo tužbu Evropske komisije. Prije svega, desno orijentisane nacionalističke vlade u Varšavi i Budimpešti se iz principa bune protiv bilo kakve evropeizacije migracionog pitanja i insistiraju na svojoj apsolutnoj suverenosti.
Bolesti i teror
Jaroslaw Kaczynski i Viktor Orban su tražioce azila sa Bliskog Istoka stilizovali u neprijateljsku sliku evropske civilizacije, što im je istovremeno bila i garancija uspjeha na izborima. Kaczynski je upozorio da izbjeglice donose parazite i bolesti u Evropu dok je mađarska vlada lansirala milione skupu kampanju kojom je upozorila na teror i mogući građanski rat. Pozivanje na naciju, tradiciju i hrišćanstvo je naišlo na dobar odziv kod konzervativnog biračkog tijela.
Odgovarajuće čvrsta ovoj poziciji je i linija politike azila: Mađarska, koja je 2015. doživela da joj 400.000 migranata pređe preko teritorije, 2018. je prihvatila samo 670 zahtjeva za azil. Da bi broj snizila, Budimpešta nije samo podigla mrežu na granici, nego sebi dopušta i da podnosiocima zahtjeva za azil u logorima za internaciju uskrati hranu. Ni broj podneijtih zahtjeva u Poljskoj i Češkoj nije puno veći. Prag je 2018. legalizovao samo 47 osoba u statusu azilanta.
Potraga za radnom snagom
Ali i desni nacionalisti shvataju da moraju nešto da urade ne bi li riješili svoj demografski problem: talas iseljavanja poslije 1989. je prosto desetkovao njihovo stanovništvo. Mađarska i Poljska pokušavaju da skupim programima podrške animiraju svoje građanke i građane da rađaju više djece - sa poprilično ograničenim uspjehom. Istovremeno, njihove privrede vape za radnom snagom. Samo u Mađarskoj je broj slobodnih radnih mjesta za godinu dana skočio sa 48.000 na 80.000. Da bi se ona popunila, potrebno je i useljavanje.
Ono što iznenađuje je da je upravo Poljska 2019. bila država koja je u okviru EU izdala najviše boravišnih dozvola građanima trećih država: 635.335. To je za skoro 100.000 više od Njemačke, pri broju stanovnika upola manjem u Poljskoj. I Mađarska je izdala čak tri puta više boravišnih dozvola nego 2015: skoro 56.000. Češka, sa svojih 10 milona stanovnika skoro isto tako velika kao i Mađarska, dovela je u zemlju 71.000 stranaca.
Najveći broj od svih ovih ljudi čine Ukrajinci. U Poljskoj je, zbog rata i privredne bezperspektivnosti u domovini, ukrajinska dijaspora u međuvremenu narasla na skoro milion ljudi, a i u Mađarskoj, sa 17.000 novopridošlih u 2018, čine najveću grupu stranaca. Vlada u Varšavi rado ove cifre koristi kad hoće da pokaže da ona za izbjeglice već čini dovoljno. No, kod apsolutne većine ovih pridošlica se ne radi o progonjenima, u smislu Ženevske konvencije, nego o migrantima trbuhom za kruhom. Oni su u međuvremenu nezamjenjivi za privredu Poljske, prije svega u loše plaćenim poslovima i poljoprivredi. Vladajuća partija PiS je prošle godine donijela zakon kojim čak pojačava ponude za ovakve migrante u različitim privrednim sektorima.
Ekonomije i porijeklo
Migraciona politika Mađarske i Češke ima otprilike isti ekonomski pogon, kao i ona politika većine ostalih evropskih država u kojima, sa druge strane, moralno opravdanje za prihvatanje izbjeglica ipak uživa viši prioritet. Uz to, i Varšava i Budimpešta podstiču useljavanje ljudi sa porodičnim korijenima u zemlji. Pošto je višenacionalna Ukrajina tokom istorije velikim dijelom pripadala Poljskoj, mnogi ovo mogu i da dokažu, a Obran je u posljednjih deset godina podijelio preko milion mađarskih pasoša etničkim Mađarima u komšiluku, prije svega u Rumuniji.
Problem: veliki dio ovih novih “zemljaka” ne ostaje u svojim “novim domovinama” nego koristi novi EU-pasoš za dalje putovanje na Zapad. Usput, i sam ovaj model je na izdisaju, jer je i rezeorvar jeftine radne snege u susjedstvu skoro u potpunosti iscrpljen. Stoga su se ove tri države dale u potragu za neophodno potrebnom radnom snagom na još daljem Istoku - a sve više i van evropskog kontinenta.
Useljenička zemlja ili uporište hrišćanstva?
Tako je Poljska 2018. izdala više od 40.000 radnih dozvola za građane Nepala, Bengala i Indije. Češka je u pregovorima sa Filipinama o bilateralnom sporazumu o uvozu radne snage, a i Mađarska se sada okrenula Jugoistočnoj Aziji. U ovim trima državama ionako već postoji vijetnamska manjina, koja sve više raste, a potiče još iz vremena socijalizma: ljudi koji su i tada radili u najgorim uslovima. Mađarska je počela da dijeli odgovarajuće stipendije privlačne ljudima iz arapskog svijeta.
Međutim, ako se pogled baci na demografske prognoze i izazove dolazećih decenija, ovo je samo početak. Na to tri pomenute države uopšte ne pripremaju svoje stanovništvo, što vodi u sve veći raskorak između nacionalističkog samopoimanja i realpolitičkog djelovanja. Tvrdnja da se u zemlju pripuštaju samo hrišćani je u stvarnosti već skoro pa izanđala, a neprijateljska retorika tamošnjih vlada prema strancima loše se uklapa u sluku useljeničke države. Prije ili kasnije, Orban i njegove desne kolege moraće to da uvide.
(Neue Zuercher Zeitung / NZZ)
Prevod: Mirko VULETIĆ
Bonus video:
