Prvo dužnička kriza, onda trgovinski rat, a sada korona: koncerni Evrope iz svih kriza izlaze kao gubitnici. A što se tiče profita i rentabilnosti: koncerni iz SAD sve više rastu u odnosu na evropske.
Kako je svjetska privreda još prije korone vrlo slabo rasla, a trgovinski rat opterećivao proizvodnju, prekidao lanac dostavljača i smanjivao profit, tako su i firme u Evropi zarađivale manje. U prošloj godini, nepogođenoj koronom, po rezultatima istraživanja Handelblatta, 500 evropskih najvećih firmi imalo je 505 milijardi eura manji neto profit nego godinu dana prije: pad od cijelih 8%.
U prvom kvartalu ove godine profit u Evropi je erodirao skoro kompletno: u poređenju sa prošlom godinom, pao je nevjerovatnih 87%, na samo 11 milijardi eura: po navodima 300 od 500 najveći firmi (ovih 300 je objavilo tromjesečni izvještaj). A upravo toliko - 11,25 milijardi dolara je u SAD profitirao samo Apple u prvom tromjesečju.
Americi jednostavno privredno ide puno bolje. Petsto najvećih SAD koncerna su prošle godine imali neto profit od skoro 750 milijardi eura: više nego ikad ranije i skoro 4% više nego protekle godine.
Kao i posle krize državnih dugova, zbog krize nekretnina, američke firme i ovog puta izlaze kao dobitnici iz krize izazvane u sopstvenoj zemlji: trgovinskim ratom koji je počeo predsjednik D. Tramp. Fokusiranje na tradicionalne branše u Evropi, a u SAD na IT privredu glavni je razlog za sve jači raskorak u profitu između dva kontinenta. Što će korona-kriza još samo dalje pojačati.
Evropa ima naročito mnogo koncerna u proizvodnoj, tzv. tradicionalnoj industriji, gdje je puno firmi zbog korone moralo snažno da smanji proizvodnju.
Decenijama dobro privređujući automobilski koncerni Daimler i Volkswagen prvi kvartal završili su padom profita od više od 80%. I u Italiji je Fiat-Chrysler prijavio gubitak od 1,7 milijardi eura.
Kad se to preračuna na cijelu tekuću godinu, izgleda da će evropske firme zaraditi 30% manje nego prošle. Za SAD se smatra da će u profitu imati minus od 18,5%. A ni to ne može optimističnije da predstavi pogled an Evropu, gdje svakodnevno objavljuju prognoze pada profita. Samo u proteklom kvartalu analitičari su svoje procjene za Daimler korigovali na dole za 77%, za Airbus 63%, LVMH za 34% a za Total za 73%.
Proizvođači piva i nafte pod pritiskom
Pad se provlači kroz skoro sve industrijske branše. Izuzetak čine, sa stabilnim prognozama, farmaceutski koncerni poput Bayera i Freseniusa, kao i Deutsche Telekom i njegov francuski konkurent Orange, holandski maloprodajni gigant Ahold, ali i Deutsche Boerse, koja profitira od spektakularnog rasta poslova na finansijskim tržištima.
Sa druge strane, pod najvećim pritiskom su firme čiji profiti pate zbog radikalnih promjena ponašanja konzumenata zbog zatvorenih restorana, barova i pivnica. Najveći svjetski proizvođač piva Anheuser Busch je prijavio kvartalni gubitak od 2 milijarde eura.
Najveći evropski proizvođač sportske opreme, Adidas, je zbog zatvorenih prodavnica u prvom kvartalu prijavio slom profita od 96%, zbog čega je morao da zatraži pomoć države i dobio 2 milijarde eura povoljnog kredita.
Gubitak njemačke Lufthanse je 2 milijarde eura, a kako će biti potrebno dugo vremena, možda godine, da se broj letova i putnika vrati na nivo prije pandemije, ova najveća evropska aviokompanija namjerava da otpusti 22.500 zaposlenih, od toga 10.000 u Njemačkoj. Slična situacija je i sa ostalim aviokompanijama u Evropi.
Za drugi kvartal se očekuju još gore brojke. Izvoz je u Njemačkoj u aprilu, u poređenju sa istim periodom prošle godine, pao skoro za 30%. U normalnim vremenima je izvoz Njemačke najsnažniji noseći stub ovdašnje privrede, ali u krizama poput korone izvoz je “Ahilova peta njemačke ekonomije”, ocjenjuje Stefan Kooths, direktor ekonomske analitike na Institutu za privredu u Kielu (IfW). Privredne posljedice pandemije su “masovno zakočile” investicione aktivnosti, što posebno teško osjeća njemačka industrija, kao jedan on najvećih snabdjevača svjetske privrede.
Tačno je da se raspoloženje njemačkih privrednika jasno poboljšalo u junu ove godine, kako je objavio Minhenski istraživački institut za privedu (Ifo), čiji predsjednik Clemens Fuest kaže da “Njemačka priveda vidi svjetlo na kraju tunela”, ali da ekomonisti ostaju više nego oprezni, posebno i stoga što velika većina firmi sopstvenu aktuelnu situaciju smatra lošom.
Ekonomisti Deutsche Bundesbank polaze od toga da će korona-kriza njemačku privredu i dalje posebno teško pogađati: “Rast privrede je u drugom kvartalu pao za najmanje 10% i time puno gore nego u prvom”.
Evropa je bogata tradicionalnim firmama, preosjetljivim na oscilacije u profitu koje se pri svim krizama nadprosječno često javljaju. U te firme se, u prvom redu, ubrajaju naftni giganti. Cijena sirove nafte je već na početku trgovinskog rata bila veoma problematična, a pad industrijske potražnje koji je nastao, jer je zbog pandemije puno koncerna moralo da priguši proizvodnju, cijenu nafte je u potpunosti skršio. To se ubrzalo kad su zemlje proizvođači nafte povećale produkciju, ne bi li što više zaradile.
Manje profita znači manje investicija
Posljedice su dramatične: Royal Dutch Shell, Rosnjeft i Eni su, poslje milijardi profita u prethodnim godinama, ušli u crvenu zonu gubitaka. BP zbog njih do kraja godine želi da otpusti preko 10.000 radnika. Svakog sedmog. Šef ovog koncerna, Bernard Looney, kaže da BP “svakog dana gubi po više miliona eura”.
Za države ovo znači više nezaposlenih, rast socijalnih izdataka i manje potrošnje. Rezultat toga je manji profit, manje naučnih istraživanja i manje investicija u budućnost firmi. BP zbog sloma profita želi da izdatke u investicije svede na samo 11 milijardi eura: 25% manje nego što je bilo planirano za 2020.
Stoji da pandemija i trgovinski rat, uz sve slabiju svjetsku privredu, opterećuju i američke industrijske i naftne koncerne - što se vidi u masivnom padu profita u firmama poput Caterpillar, General Electric, Chevron i Exxon - ali ovi tradicionalni koncerni i branše u SAD, u najvećoj privredi svijeta, imaju sve manji značaj: privredom SAD dominiraju IT koncerni. A njihov je profit u prvom kvartalu ove godine porastao za prosječno 10%.
IT je u međuvremenu - po broju firmi, sveukupnom neto profitu i vrijednosti na berzi - postao najveća branša na Wall Streetu. A tu prednost korporativna Amerika sve bolje koristi. Tehnološki koncerni su zbog karaktera svog poslovnog modela manje zavisni od fizičkog lanca liferanata te pokreta robe preko državnih granica nego firme iz drugih branši. To se pokazalo kao prednost već u trgovinskom konfliktu.
U korona-krizi je čak došlo do paradoksalne situacije: tehnološke firme su bukvalno profitirale od zastoja fizičke privrede. Dokaz je Microsoft sa svojim softverom i outsourcingom skladišnih kapaciteta (Cloud) ili Amazon sa svojom planetarnom onlajn trgovinom. Logika je prosta: zbog zatvaranja puno prodavnica, sve više ljudi naručuje proizvode preko interneta: Amazon zbog toga trenutno traži novih 175.000 radnika.
Američki koncerni zarađuju više i profitabilniji su. Njihovim jakim brendovima i monolitističkim strukturama uspijeva da dugotrajno imaju visoke profite, a da im konkurencija kroz natjecanje ili dumping cijena ne može ništa. Sve zajedno gledajući: Amerikanci rade 20% profitabilnije od Evropljana: svaki dolar prodaje je u protekloj poslovnoj godini za 500 najvećih koncerna SAD značio 6,9 centi čistog profita. Kod 500 najvećih koncerna Evrope je to 5,7 centi.
Microsoft, Alphabet, Apple, Facebook i ostali IT giganti ostvaruju već godinama neto renditu od preko 20%, bez ikakve realne konkurencije, uobičajene u klasičnoj industriji, potrošnji i trgovini.
Zatvaranje privrede i društvenog života u Aziji, Evropi i Americi se, do sada, nije odrazio na bilanse IT koncerna. Apple je u prvom kvartalu kalendarske 2020 - uprkos zatvorenim prodavnicama od februara - ostvario isti čisti profit kao i u prvom kvartalu prethodne godine: preko 11 milijardi dolara. Mušterije naručuju preko interneta, fizička prodaja više nema odlučujuću ulogu.
Alphabet, holding Googlea, zaradio je 6,8 milijardi: 100 miliona više nego 2019. Facebook je povećao profit za čak 19% - na 6,1 milijardu dolara, a Microsoft za 2 milijarde više - na 10,8 milijardi dolara.
Međutim, nije riječ samo o tehnološkim koncernima - privreda SAD sveukupno je više od evropske spremna za izazove internacionalnih turbulencija sa zatvorenim granicama, zabranama putovanja, smetnjama u lancima liferanta i kašnjenjima logistike. Razlog za to je manja globalizovanost. Po proračunima Svjetske banke izvoz u prosjeku odgovara 30% BDP-a jedne zemlje. U Njemačkoj je to 47%, a u SAD samo 12%.
Slaba Evropa, jaka Amerika: akcionari već dugo ulažu vodeći se ovim principom. Gledano na 3,5 i 10 godina kursevi akcija na Vol Stritu kretali su se bolje nego oni u Evropi. S&P sa 500 najvećih SAD koncerna je u posljednjih pet godina porastao za 50% a u desetogodišnjem gledanju za 180%. Sa druge strane, Euro Stoxx 600 sa velikim i srednjim evropskim firmama je za pet godina pao za 6% a za deset godina cijelih 43%.
“Investitori imaju povjerenje u tehnološke i digitalne koncerne, koji će u budućnosti više ovladavati privredom jer će stvoriti funkcionalne digitalne eko-sisteme i pravila, koje će ostale branše morati da slijede”, kaže Hubert Barth, direktor za Njemačku u EY. U Evropi su i dalje vodeće branše one iz proizvodne industrije, koje najvećem broju investitora ne obećavaju veliki akcioni profit.
Realni podaci etabliranih tehnoloških divova, poput Microsofta i Intela pokazuju da se njihov profit od 2007. povećao za tri puta, Google-Holding Alphabet za pet puta, Amazona za 15 puta, a najdragocjenijeg koncerna na svijetu, Apple, za nevjerovatnih 18 puta. Nijedan koncern u Evropi ne može da prijavi takav rast.
Pri tom, američki skok u odnosu na Evropu nikako nije došao sam po sebi. 2007. su 500 najvećih koncerna Evrope - neposredno pred izbijanje bankarske krize - prevazilazili svoju američku konkurenciju u profitu za preko 100 milijardi eura. Tri godine kasnije čak za 501 milijardu: 10% više nego što su SAD koncerni uspjeli da zarade.
Pandemija korone kao, za sada, posljednji čin
Ali kad su evropske države, zbog finansijske krize, preuzele raznorazne dugove i proglasile ih za državne, došlo je do zaokreta. Visoki porezi za firme i potrošače, kojima su konsolidirani državni budžeti, poput Španije, Irske i Grčke, proizveli su manje investicija, rekordnu nezaposlenost i realno trajnu ekonomsku krizu: sve to zajedno smanjilo je profite koncerna.
Istovremeno se SAD privreda, pošto je prebrodila krizu banaka, vrlo brzo oporavila. Tramp je uz to ogromnom poreskom reformom i te kako doprinio ovoj eksploziji američkog profita i još više ga ubrzao. A njegov trgovinski rat sa Kinom i Evropom prije svega opterećuje izvozno orijentisane njemačke koncerne koji posjeduju osjetljive, široko umrežene lance liferanata.
Treutno posljednji čin u tektonskom ekonomskom razdvajanju oba kontinenta je korona-kriza. Uprkos visokim brojevima inficiranih i umrlih u SAD, američki IT i digitalni koncerni upravo u ovoj krizi cijelom svijetu pokazuju svu svoju moć i snagu: time što onlajn snadbijevaju cijeli svijet softverima i svim mogućim proizvodima. To proizvodna, tradicionalna privreda Evrope može da uradi samo u vrlo ograničenom obimu.
Handelsblatt (HB)
Prevod: Mirko Vuletić
Bonus video:
