Prije 75 godina, u sobi 3327 na tridesttrećem spratu hotela “Njujorker”, umro je u 86. godini Nikola Tesla. Sav njegov imetak nalazio se u dvije sobe njujorškog hotela; u jednoj je stanovao, a u drugoj držao spise, arhivu i lični namještaj. Pogrebni ceremonijal održan je u njujorškoj katedrali Saint John the Divine u prisustvu oko dvije hiljade ljudi. Počasnu stražu držali su nobelovci, a Eleonora Ruzvelt uputila je telegram saučešća u svoje i u ime svog supruga, Franklina Ruzvelta, predsjednika Sjedinjenih Američkih Država. Telegram sa izrazima najdubljeg saučešća poslao je i tadašnji potpredsjednik SAD, Valas. Tesla je kremiran na groblju Ferncliff cemetery, nedaleko od Njujorka, a njegov prah prenijela je 1957. u Beograd Šarlota Mužar, dugogodišnja sekretarica Save Kosanovića, jugoslovenskog ambasadora u Vašingtonu, Teslinog nećaka.
Boraveći svojevremeno u Americi, upoznao sam Šarlotu, ženu hrvatskih korijena, rođenu u Pensilvaniji. Imala je tada 81 godinu. Poznavala je Teslu, koji je posljednje godine života proveo u siromaštini, jer je sve što je zarađivao ulagao u nove projekte. Jednog jesenjeg dana 1942. pozvao je telefonom Šarlotu i zatražio pozajmicu od pedeset dolara; tada prilično značajnu svotu.
Odmah je otišla u hotel “Njujorker”. Zatekla ga je u pidžami; sjedio je na krevetu, pokriven do ramena. Bio je, pričala mi je Šarlota, sama kost i koža! Dala mu je svoj lični novac koji joj je kasnije Sava Kosanović vratio…
Genijalnog naučnika poznavao je i Crnogorac, slikar Savo Radulović, rođen u nikšićkom Gornjem polju; decenijama stanovao na Menhetnu, na Leksington aveniji.
- Da. Sretao sam se s Nikolom Teslom. Pred kraj Teslinog života imao sam želju da ga portretišem - kazao mi je Savo Radulović. - Nažalost, to nijesam učinio, jer je Tesla ubrzo, 7. januara, 1943. godine, umro, a ja sam s američkom vojskom već bio u Africi…
Nikola Tesla, “čovjek van vremena”, rođen 10. jula 1856. u Smiljanu kod Gospića. Školovao se u Gospiću, Karlovcu, Gracu i Pragu. Godine 1884. odlazi u Ameriku, zemlju velikih mogućnosti, gdje je ostvario najveći broj svojih izuma. Govorio je da napredni razvitak čovjekov zavisi u prvom redu od pronalazaka. U
Patentnom zavodu Sjedinjenih Američkih Država patentirano je preko sedam stotina Teslinih otkrića. Pored mnogih epohalnih ostvarenja, Tesla je pronalazač robota kojim je, putem radija, upravljao još davne 1898. godine u Njujorku, a iz te koncepcije razvili su se kasnije teledirigovani projektili. On je jedan od tri
Amerikanca čije je ime uzeto kao mjerna jedinica. Konstruisao je 1895. prvu hidrocentralu u svijetu, koja na Nijagarinim vodopadima i danas radi. Početkom Drugog svetskog rata, protiveći se šovinizmu, nacizmu i fašizmu, pronašao je “zrake smrti” i ponudio Pentagonu da ih upotrijebi u borbi protiv fašizma. To je, očigledno, bila preteča današnjih krstarećih raketa…
A crnogorski iseljenik iz Komarna, višedecenijski Njujorčanin, ljekar Ljubo Vujović, snimio je film o Nikoli Tesli.
- Nas u dalekom svijetu i dalje ujedinjuju takvi ljudi kao što su Nikola Tesla i Mihailo Pupin - veli mi Ljubo Vujović. - Mi koji živimo daleko od rodne grude želimo da sačuvamo sve naše velike vrijednosti, jer živimo i radimo u civilizacijskom svijetu gdje se ne gleda ko je koje vjere ili rase, već kako i šta zna da radi.
Biram one naše ljude, iseljenike, koji su bili veličine, a njihovi životi i poduhvati nijesu dovoljno rasvijetljeni…
U svojoj kući u Bruklinu, jednu sobu je pretvorio u mali filmski studio, nabavio skupocjenu opremu, uložio mnogo novca i vremena; obilazio njujorške biblioteke i mjesta đe je Tesla boravio.
Sekretar Društva “Nikola Tesla”, Nikola Kosanović, s pravom je govorio da je dr Ljubo Vujović “najvelikodušniji dobrotvor koji je potrošio hiljade dolara na snimanje filmova o Tesli”.
I meni se posrećilo da se prilikom boravka u Njujorku bavim Teslom. Iako je moje znanje u snimanju filmova skromno, dr Ljubo Vujović me jednog ljeta “zatvorio” u svoj bruklinski filmski studio đe sam pomagao da završi fim o čuvenom naučniku. Film je emitovan na tadašnjoj Televiziji Beograd. Na špici je stajalo i moje ime.
Ubrzo mi je, datirano iz Bafala, stiglo pismo Nikole Kosanovića, sekretara Društva “Nikola Tesla”.
“Poštovani g. Vuković, U ime Društva ‘Nikola Tesla’ želim da vam se najsrdačnije zahvalim na prikazivanju video-trake o našem zajedničkom dobročinitelju dr Nikoli Tesli. Veoma je bitno da on ne bude isključen iz društvenog tkiva našeg, kao i vašeg, društva, a i čitavog svijeta. To što je njegov rad i ime izostavljeno, bilo slučajno bilo namjerno, iz udžbenika i enciklopedija svijeta, uključujući i našu Enciklopediju Amerikanu, obavezuje nas da se i dalje bavimo ovim javnim radom… Sa iskrenim pozdravima, Nicholas Kosanovich Sekretar Društvo “Nikola Tesla”.
Srpska pravoslavna crkva želi da premjesti Teslin pepeo iz Muzeja Nikole Tesle u Hram svetog Save! Muzej se žestoko opire toj nakani. Mnogi smatraju da je spor između Muzeja i Srpske pravoslavne crkve oko Tesline urne samo biznis, borba za turiste…
Teslina arhiva, koja je poslije njegove smrti bila uskladištena u Njujorku, otvarana… Volio je golubove; i ne samo njih. Zagonetna je Teslina privatnost. “Seksualni život igra veliku ulogu u životu svakog čovjeka. Priroda je stvorila privlačnost polova, da bi obezbijedila opstanak ljudskog roda” - rekao je Tesla.
Svojataju ga i Srbi i Hrvati. “Jednako se ponosim mojim srpskim rodom i mojom hrvatskom domovinom”- kazao je genijalni naučnik.
Crnogorski knjaz Nikola odlikovao je 23. aprila 1895. Nikolu Teslu Ordenom Danila I.
Autor je novinar i pisac
Bonus video:
