Prvi gradovi nastali su na Bliskom istoku, u širem pojasu Mesopotamije, i bili su vezani za razvoj poljoprivrede u doba ranog neolita. Među njih spadaju Jerihon, Čatal Hojuk, Uruk, Eridu i drugi. Gradovi nisu nastali zato što je neko poželio da živi u gradu već se to desilo spontano, neplanirano i iz krajnje nužde, usljed određenih društvenih i ekonomskih izazova tog vremena.
Svaki čovjek na svijetu ima neki svoj grad, bilo da je to grad u kojem živi ili koji je nužno (regionalno) povezan sa određenim ruralnim područjem. Moj grad se zove Sveti Stefan. Nastao je u XIV vijeku kao utvrda na hridi okruženoj morem, povezana kopnom uskom pješčanom lagunom. Po legendi, Paštrovići su sagradili Sveti Stefan od blaga zaplijenjenog od Turaka na Solilskom polju, nakon učešća u odbrani Kotora. I zaista, po ugovoru sklopljenim sa Venecijom 4. aprila 1423. godine, tačno prije 600 godina, Paštrovići su se obavezali da ratuju za Serenisimu (u zamjenu za privilegije - “breveleđe”) na području od Bara do Kotora, te je stoga ova legenda dijelom jasno zasnovana na činjenicama. Na vrhu ove hride je, po predanju, tada izgrađena crkva arhiđakona prvomučenika Svetog Stefana, po kojem je i gradić dobio ime. Venecija je imala Svetog Marka, Dubrovnik - Svetog Vlaha, Kotor - Svetog Tripuna, a naš gradić je imao Svetog Stefana za duhovnog pokrovitelja.
Sveti Stefan je nastao kao fortifikacioni grad - kao i drugi gradovi na Jadranu, poput Budve, Dubrovnika, Kotora. Vremenom, Sveti Stefan je počeo da dobija konture tipičnog mediteranskog gradića - ekonomskog, kulturnog i administrativnog centra Paštrovića u kojem su ljudi živjeli i donosili važne odluke. Na Svetom Stefanu je vijekovima zasijedala čuvena paštrovska Bankada - autonomni samoupravni organ sa visokim stepenom demokratije i inkluzije, na principu onog što se danas zove “bottom-up”. O tome jasno svjedoči jedna stara paštrovska isprava sa Svetog Stefana iz 1655. godine o izboru 4 suđe (sudije), 2 vojvoda i 12 predstavnika „vlastele“ tj. iz svakog od paštrovskih plemena. Sve ovo govori o izuzetno bogatoj kulturno-istorijskoj baštini Svetog Stefana i Paštrovića. Danas, skoro 600 godina nakon svog osnivanja, u trećem milenijumu kojeg prati globalni trend opše liberalizacije i digitalizacije, Sveti Stefan je pretvoren u „zabranjeni grad“, kako bi rekao jedan naš mještanin. Njegova kulturna baština je devastirana, dijelom bespovratno uništena, a njegovim građanima, i svim građanima Crne Gore, zabranjen pristup nacionalnom blagu - o čemu i svjedoči nedavni izvještaj renomirane Europa Nostre iz Haga. Grad je oduzet od svojih prirodnih vlasnika, ne samo pravno (što i nije toliki problem), već i kulturno - što jeste ozbiljan problem. Zabranjeni gradovi, poput onog u Pekingu ili Sovjetskom Savezu, trebali su ostati dio naše istorije, da bi se nove generacije učile na greškama iz prošlosti. Sveti Stefan nije samo “zabranjen” već i „zarobljen“, i to upravo tada kada su drugi gradovi počeli da se oslobađaju.
Sada nam ostaje da da se izborimo za naš grad, za naše prirodno i zakonsko „pravo na grad“, na bedeme, trgove i ulice, kao i pravo na kulturnu baštinu koje nam garantuju Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima iz 1948. i brojne konvencije, kao i Ustav Crne Gore. Sveti Stefan treba opet da bude slobodan grad - kao što je bio većim dijelom svoga bitisanja posljednjih šest vjekova, uz zadržavanje određenih elemenata elitnog turizma po kojem je postao poznat krajem prošlog vijeka. Kad mogu Rovinj, Korčula, Hvar i Mikonos da budu otvoreni kreativni gradovi sa elementima elitnog turizma, zašto ne bi to bio i Sveti Stefan. Kao kreativni grad-centar (hub), otvoren tokom cijele godine, zasnovan na promociji lokalne kulture i tradicije (muzeji, restorani primorske kuhinje, radionice, radnje sa tradicionalnim proizvodima, uz rezidencijalni dio za ultrabogate goste), na bazi modela održivog turizma zasnovanog na kulturnoj baštini (model na kojem funkcionišu Dubrovnik, Venecija, itd.), Sveti Stefan može da generiše ogromne prihode uz veliki nivo inkluzije građanstva i turista. Upravo to Evropa očekuje od nas. U takav Sveti Stefan, opet bi dolazili slavni ljudi raznih zanimanja, poput čuvene Sofije Loren. Stoga, imajući u vidu sve ove činjenice treba postaviti sljedeće jednostavno pitanje: Zašto grad ne bi bio grad?
Autor je mještanin Svetog Stefana
Bonus video:
