Širom svijeta prepoznatljiva po svojim performansima, Marina Abramović prepuštena je na milost i nemilost virusu korona, suočena sa pitanjem da li će i kada njen dugoočekivani projekat - opera “Sedam smrti Marije Kalas” biti izveden.
Opera je ranije još najavljena za april 2020. godine, a zamišljen je i kao vrhunac karijere poznate umjetnice performansa, ali i njene opsesije Marijom Kalas.
“U karijeri koja se traje decenijama 73-godišnja umjetnica prešla je više od hiljadu milja duž Kineskog zida. Ležala je unutar prethodno zapaljenog pentagrama dok je ostali učesnici performansa nijesu onesviješćenu iznijeli... U Muzeju moderne umjetnosti u Njujorku mjesecima je sjedjela u atrijumu, šest dana sedmično, ali ono što, čini se, neće uspjeti jeste da postavi premijeru novog, decenijama unazad zamišljanog projekta, i to zbog pandemije virusa korona. Ali, pokušala je”, piše “Njujork tajms”.
Tokom prethodnog mjeseca Abramovićeva je u Minhenu razvijala svoj muzičko-scenski performans koji je prvobitno bio zamišljen kao film. U ovom djelu Abramović će tumačiti grčku opersku divu za koju bi se moglo reći i da je njen životni uzor - Mariju Kalas i to kroz sedam tragičnih smrti iz opera koje je u karijeri otpjevala. Djelo nazvano “Sedam smrti Marije Kalas” kombinuje elemente videa i umjetnosti performansa, a povezuje sedam poznatih arija u izvedbi Kalasove i novije muzike kompozitora Marka Nikodijevića. Premijera je još prije dvije godine bila najavljena za 11. april, prvo u operi u Minhenu, a zatim i u Londonu. Tek krajem marta, na zahtjev Abramovićeve, Bavarska nacionalna opera je tražila način za izvedbu zakazane opere - da li uživo, putem interneta, bez publike u pozorištu, zbog virusa korona... Čak je umjetnički direktor ansambla Nikolas Bakler, u jednom intervjuu kazao da razmišljaju i o ukljanjanju određenog broja sjedišta kako bi muzičari mogli da, tokom nastupa, održavaju preporučenu socijalnu distancu. Ipak, u saopštenju 1. aprila je rečeno da alternative za izvedbu ovog performansa nijesu opravdane i zbog toga je premijera odložena na neodređeno.
„Nadala sam se da će nam anđeli pomoći. Svakim danom sve više i više. Ali to je nemoguće“, izjavila je Abramović povodom odlaganja njenog djela.
Premijera ovog djela bi bila vrhunac umjetnicinog divljenja i opčinjenošću Marijom Kalas koju je slušala od 14. godine, prisjeća se ona.
“Slušala sam je na radiju u kuhinji svoje bake, u tadašnjoj Jugoslaviji. Bila sam očarana, osjetila sam struju kroz svoje tijelo. Kasnije sam saznala sve o njoj. Pročitala sam osam biografija u kojima sam pronašla mnogo sličnosti između nje i mene. Obje pripadamo istom horoskopskom znaku - strijelac, obje smo imale loše majke i, pored svega ostalog, obje imamo nevjerovatno intezivne emocije na način da u isto vrijeme možemo biti krhke i nježne i ekstremno snažne”, rekla je ona.
Za „Sedam smrti Marije Kalas“, Abramović je odabrala arije počevši sa „Addio del passato“ iz „Travijate“ Đuzepea Verdija i dostigla vrhunac sa „Casta Diva“ iz „Norme“ Vinćenca Belinija, kako bi prikazala upravo ta emocionalna stanja. Rokom procesa je sarađivala sa muzičkim i video režiserom Nabilom Elderkinom sa kojim je radila i na razvoju kratkih filmova koji se projektuju u pozadini, na pozornici, sve dok pjevači nastupaju.
“Ako najavljena opera predstavlja presjek najvećih hitova Marije Kalas, tu se sigurno nalaze i najuzvišeniji trenuci iz karijere Marine Abramović. Svaku od arija prati kratak film u kojem Abramović glumi zajedno sa holivudskim glumcem Vilemom Defoom, a tu su i karakteristični motivi koji se ponavljaju u radu Abramovićeve: noževi, zmije, vatra, oblaci. Vrhunac opere je prilično konfuzan, toliko da se ne zna kojoj od dvije velike svjetske umjetnice je ovo djelo zaista posvećeno i o kojoj od njih dvije ono govori”, navodi “Njujork tajms”.
Abramović je filmove snimila proteklog novembra sa poznatim holivudskim glumcem. On je u jednom intervjuu kazao da se sa Marinom Abramović upoznao dok je glumio sa ansamblom “Vuster trupa”, eksperimentalnom njujorškom pozorišnom kompanijom. Početkom 2000-ih Abramović je živjela u istoj gradskoj zgradi u kojoj je bilo i pozorište, a često je dolazila da gleda njihove predstave. Njih dvoje su tako postali prijatelji i kasnije sarađivali na filmu „Život i smrt Marine Abramović“, scenskom djelu avangardnog režisera Roberta Vilsona.
U šest video snimaka Defo glumi ljubavnika ili ubicu Abramović, a u svima njima ona umire.
“Poznajem Marinu godinama i drago mi je što sam dio njenog projekta”, rekao je Defoo i našalio se: “Ako želi da je ubijem, to je velika čast”.
“Sedam smrti Marije Kalas” podstiče publiku da razmišlja o smrti, o sveprisutnosti umiruće dive, ali Abramović ističe da ne želi da se to povezuje sa kritikom mizoginije u operi.
“Za početak, ja nijesam feministkinja. Jednostavno, ženska smrt na pozornici bila je dramatičnija i ljepša od muške”, obrazložila je Abramović.
Marija Kalas, čija je strastvena privrženost umjetnosti doprinijela da se oživi repertoar bel canto (lijepo pjevanje u operi) ranog 19. vijeka koji je u velikoj mjeri nestao sredinom 20. vijeka, vodila je prilično dramatičan život. Imala je burne odnose sa producentima, publikom i medijima, naglo je smršala, i, postepeno, izgubila svoj izuzetno senzitivan glas. Nakon toga, desila joj se afera sa Aristotelom Onasizom. Njih dvoje su se upoznali dok je Kalas bila u braku sa italijanskim biznismenom Đovanijem Batistom Meneginijem, ali su bez obzira na to započeli romansu koja je kasnije prerasla u poznati javni ljubavni trougao i sa Žaklinom Kenedi koja se i udala za Onasiza. Nakon Onasizove smri 1975. godine Kalas se osamila u svom stanu u Parizu gde je i umrla 1977, sa samo 53 godine. Njeno srce je stalo.
“Ona više nije ni željela da živi. Zapravo je umrla od ljubavi”, kazala je Abramović i dodala da je i sama “skoro umrla zbog ljubavi”, tako da razumije šta to znači. Abramović se prisjetila kada ju je njen suprug iz Italije, umjetnik Paolo Kanevari, napustio prije desetak godina priznajući da je bila je ogorčena.
„Prestala sam da jedem. Prestala sam da pijem. Nijesam više željela da živim. Dugo vremena sam bila u jako lošem stanju”. Posao je bila jedina stvar koja ju je spasila i vratila u život, dodala je Abramović i ponovo se osvrnula na Mariju Kalas.
„Ali ona se odrekla čak i svog posla. To je velika razlika između nje i mene. Ja nijesam mogla da se odreknem svog”, rekla je Abramović.
Upravo je ta njena “gvozdena upornost”, piše “Njujork tajms”, prikazana u Minhenu krajem marta, kada je Abramović, obučena u dugi bijeli bademantil, nastupila sa svojim timom u studiju dok je reporter gledao putem Skajpa. Direktno u kameru kazala je tada: “Ovo nije ono što ću nositi. Ovo je samo za probu”, znajući da se od nje sve može očekivati. Zatim je sjela za sto naspram pomoćnice producenta, Linzi Pejsindžer sa kojom je često sarađivala u performansima. “Njujork tajms” bilježi da je Abramovićeva pažljivo slušala i zapisivala savjete i uputstva koje joj je američka saradnica davala vezano za kretanje po pozornici, od početka pa do samog kraja nakon sedam arija.
“Posljednji dio odvija se u spavaćoj sobi Marije Kalas”, objašnjava Pejsindžer i pokazuje Abramović kako bi trebalo da sjedi i pomjera ruke i vrat, a Abramović gleda i bilježi.
“Ne mogu istovremeno da budem na pozornici i van nje“, kaže kasnije Abramović, a zatim ponovo dobija pomoć od svoje saradnice.
Nakon uputstava, Abramović se uvukla u krevet na drugoj strani studija i zatim istrčala na scenu. U pozadini ju je pratio aranžman za sintesajzer gromoglasne orkestralne muzike koju je komponovao Nikodijević, sa dugim, slobodnim akordima i dramatičnim basom. Prema uputstvu, Abramović se kao u transu kretala se po ateljeu: ka ogledalu koje stoji uz sami zid, zatim do stola u sredini sobe gdje je polako podizala plastičnu vazu da bi je potom bacila na pod...
“Zapamtili ste mnogo toga. Malo po malo, to će vam sve više ostati u pamćenju”, primjećuje Pejsindžer koja demonstrira trčanje po sceni i usklađivanje pokreta. Tada Abramović naglo ustaje i odlazi do kutka sobe, komentariše nešto i vraća se do stola gdje uzima gel za dezinfekciju.
“Uvijek dezinfikujemo ruke”, kaže Abramović gledajući u kameru. Pošto je u pitanju nacionalna opera i ansambl, dozvoljeno je da se probe nastave i nakon što je većini privatnika u Njemačkoj rečeno da ostanu kod kuće. Umjetnički direktor, Nikolas Bakler, istakao je da su bezbjednost i pridržavanje vladinih propisa bili prioritet u čitavoj državi. Ta pravila su ograničavala i broj ljudi koji se okupljao na probama, kao i razdaljinu koje su se moralipridržavati. Glavni producent, Džoel Gamzou, rekao je da je razvijanje djela pod takvim okolnostima bilo prilično izazovno, ali i uzbudljivo.
“Ovo je nova situacija za sve nas”, kazao je on i dodao da su svi pokušali da doprinesu koliko su mogli. Gamzou dodaje i da je optimističan kada je budućnost njihovog posla u pitanju.
“Kad se sve ovo završi, a mi izvedemo premijeru, jedno je sigurno - niko od nas koji su bili uključeni u čitav proces neće zaboraviti sve kroz šta smo prošli”.
Teške okolnosti u kojima su se odvijale probe zahtijevale su disciplinu, dodala je Abramović.
“Bilo je veoma važno poštovati određeni svakodnevni raspored, zaista poput vojne discipline: probudite se ujutro, vježbate, doručkujete, idite u operu, tamo probate... Svaki dan je bio isti”, priznaje Abramović koja naglašava i da nije brinula hoće li dobiti virus korona koji je čitavu situaciju i načinio takvom.
„Nijesam razmišljala o tome. Kad pomislite sa koliko opasnih stvari sam se u životu suočila tokom izvođenja performansa, jasno je da sam već mogla da umrem ko zna koliko puta”, a zatim je zaključila:
„Kada radim posao koji volim meni se ništa ne može dogoditi“.
Bonus video:
