Crna Gora i Evropa: muzika zajedništva, naziv je koncerta kojim će u petak, 1. jula biti otvoren Međunarodni festival KotorArt Don Brankovi dani muzike.
Simfonijski orkestar Narodnog pozorišta Opere i Baleta Albanije, sopranistkinja Olivera Tičević i tenor Ermin Ašćerić, predvođeni maestrom Mladenom Tarbukom, izvešće odabrana djela francuskih i čeških kompozitora. Koncert se realizuje u saradnji sa Delegacijom Evropske Unije u Crnoj Gori, Ambasadom Francuske, Ambasadom Češke Republike, Francuskim institutom za kulturu i Ministarstvom kulture Albanije. Promišljenim izborom programa, izvođača i partnera, KotorArt na inventivan način doprinosi jačanju veza Crne Gore sa svijetom.
U susret svečanom otvaranju razgovarali smo sa svestranim muzičarem Mladenom Tarbukom, dirigentom, kompozitorom, pedagogom i predsjednikom Hrvatskog društva kompozitora, koji na različitim poljima svog umjetničkog djelovanja stvara nove mostove saradnje, otvara institucije prema svijetu i ulaže veliki rad na predstavljanju i promovisanju važnijih djela hrvatske muzičke baštine evropskoj javnosti.
Na koncertu otvaranja biće predstavljeni prvi rezultati rada Istraživačke jedinice koja djeluje u okviru KotorArta, za koje ste dali značajan doprinos u stručnoj pripremi materijala za dvije opere - francuske opere “Les Montenegrins” francusko-belgijskog kompozitora Armanda Limnandera i “Černohorci” Karela Bendla. Predvodili ste tim kompozitora koji je notografisao i uradio prvu redakciju odabranih numera iz ove dvije opere. S kakvim ste se izazovima susreli tokom ovog rada?
Vraćanje u život muzike koja je davno, prije 150 godina pala u zaborav, nije nimalo lak, ni jednostavan posao. U slučaju prve opere predložak je bio štampana partitura, a u drugom slučaju rukopis partiture. Slaganje stranica za štampu, osobito kad se radi o partiturama, bio je u 19. vijeku nejasan i komplikovan posao, pa odatle brojne greške u štampanim partiturama iz tog vremena. Partitura opere Les Montenegrins nije u tome smislu izuzetak, pa mi je valjalo pažljivo razmotriti neka mjesta koja su zvučala sumnjivo i naći prave note i oznake. U rukopisu opere Černohorci vidi se često nesigurna kompozitorova ruka, pa sam stekao utisak da je opera nastala velikom brzinom i u kratkom roku. Često kompozitor zaboravlja predznake, zbog malog formata promaši notnu visinu ili zaboravi u kojoj se transpoziciji nalazi pojedini instrument. Sve to je na nekim mjestima prouzrokovalo detektivsku potragu za pravom harmonijom i tačnim notama.
Navedena djela, koliko nam je poznato, nisu izvođena još od kraja 19. vijeka, te su i pripreme za izvođenje donijele nove izazove.
Tako je. Pored maloprije spomenutih problema koji su iskrsli za mene kao redaktora partitura, postoji svakako i važnost poznavanja stila u kojem su obje opere napisane. Mi, naime, danas slušamo muziku prohujalih vremena krajnje nepravedno: kad je nešto iz prve polovine 19. vijeka, a nama nepoznato, kažemo: ovo mjesto zvuči kao Rosini, ono kao Šopen, ono drugo kao List, a zaboravljamo da su u to vrijeme svi ti kompozitori, oni nama nepoznati, kao i oni jako poznati, stvarali istovremeno i tako stvorili stil određenog vremena. Na primjer, obje opere čije djelove izvodimo, bile su vrlo uspjele i zadržale su se neko vrijeme na repertoaru pozorišta, Černohorci su čak bili i nagrađeni. Za jednog interpretatora koji vraća u život nepoznatu muziku je važno da stavi djelo u stilski okvir kojem pripada: tako se belgijski Crnogorci nalaze blizu Rosinija i Adama, dok su češki Crnogorci bliski Dvoržaku.
Opere su inspirisane Crnom Gorom i prikazuju crnogorski život na evropskoj muzičkoj sceni. Osim libreta, da li su kompozitori i muzičkim sredstvima predstavili nacionalne elemente Crne Gore?
Kad se prisjetimo političkih odnosa u olujnim evropskim vremenima 19. vijeka, mnogim narodima, naročito onima koji se nisu izborili za svoju samostalnost, sijala je luč slobode s Cetinja, kao primjer kako se jedan mali narod može oduprijeti svjetskoj velesili poput Turske. Upravo je taj politički okvir i glavni razlog posezanja kompozitora za Crnom Gorom kao mjestom odvijanja radnje. Ima tu još jedan važan momenat tipičan za 19. vijek kao doba emancipacije individue i njezinih osjećaja. U obje opere osnovna potka radnje je zabranjena ljubav, koja ide protiv sredine u kojoj zaljubljeni žive. Ovo je naročito značajno i dramatično istaknuto u Černohorcima, gdje svjedočimo ljubavi Crnogorca i Turkinje. U toj operi je kompozitor očito istražio folklor Crne Gore, i, koliko god je tako stečena informacija bila oskudna, ipak je uspio razviti niz tema koje muzički odudaraju od zapadnoevropskih onodobnih običaja i smještaju radnju opere na pravi način korištenjem crnogorskog i turskog folklora.
Kakva je umjetnička vrijednost ovih opera? Ako ih uporedite s djelima savremenika, kao što su Smetana, Dvoržak ili Guno, da li zaostaju za njima?
Obje opere pokazuju svoje kompozitore kao profesionalce i majstore svog zanata, pa mislim da zaslužuju izvođenje na sceni, no posebno je na mene ostavila utisak Bendlova opera, koja na originalan način uspostavlja hor kao jednog od važnih aktera i pokretača radnje i tako simbolizuje snagu otpora crnogorskog naroda.
Dobitnik ste specijalne nagrade za izvođenje Janačekove Simfonijete na takmičenju Smetana-Dvoržak-Janaček. Može se reći da ste specijalizovani za interpretaciju češke muzike. Polovinu programa otvaranja čine kompozicije upravo čeških autora. Koliko Vam je ta muzika bliža, u poređenju sa npr. francuskom koja je takođe na repertoaru ovog koncerta?
Kako je govorio veliki hrvatski dirigent Lovro Matačić, dirigentu je najdraža partitura ona koju upravo uči ili diriguje. To je osnov naše profesije. Svejedno, ne mogu pobjeći od činjenice da i sam imam nešto češke krvi, kao i da mi je češka muzika posebno bliska. Puno sam dosad dirigovao češku muziku, Smetanu, Dvoržaka, Martinua, Suka, a posebno me veseli vraćanje Janačeku i promovisanje njegovog velikog djela koje je, nažalost, sasvim nepoznato i neafirmisano u našim prostorima. Zadnji plod ove ljubavi bila je vrlo uspješna premijera njegove “Lukave lije” u Zagrebu 2017. godine.
Uz dirigentski i kompozitorski rad aktivni ste i na polju muzikoloških istraživanja. Redigovali ste, uredili, priredili za štampu i rekonstruisali značajna djela hrvatske simfonijske i operske baštine, spomenimo samo ogroman i težak posao na redakciji prve hrvatske opere “Ljubav i zloba” Vatroslava Lisinskog. Odakle potiče Vaše interesovanje za ovu vrstu posla?
Radi se o nekoj vrsti solidarnosti među kompozitorima. Ko će se zauzeti za djela nepravedno zaboravljenih kompozitora nego sami kompozitori i dirigenti! Zato smatram da se radi o nekoj vrsti društvene odgovornosti. Po tom pitanju je stanje koje sam zatekao devedesetih godina prošlog vijeka u Hrvatskoj bilo strašno, gotovo ništa od hrvatske baštine nije bilo štampano. Ali, eto, tokom tridesetak godina moje karijere i uz pomoć uglednih muzikologa kao što su pokojna Eva Sedak i Davor Merkaš, uspio sam redigovati i pripremiti za štampu sva važnija djela hrvatske muzičke baštine, od Zajčevog Nikole Šubića Zrinskog do Simfonije Dore Pejačević, koja je upravo zahvaljujući činjenici da postoji u štampanom obliku doživjela pravu svjetsku renesansu i bila prošle godine izvedena u Londonu, Lajpcigu, Varšavi i mnogim drugim evropskim muzičkim centrima.
U ovoj sezoni vodili ste Crnogorski simfonijski orkestar i imali priliku da se više upoznate s kulturnim prilikama naše zemlje. Kakva je kulturna politika Crne Gore?
Postoji važna veza hrvatske i crnogorske kulturne strategije, a to je da obje ne postoje. Sve je prepušteno pojedincima i njihovoj ličnoj savjesti i mogućnostima da nešto na tom polju naprave. Ukoliko bude zainteresovanih subjekata, rado bih pomogao u tom smislu u osnaživanju crnogorske muzike. Izveo sam izvanrednu Drugu simfoniju Redže Mulića, počeo s dogovaranjem autorskog koncerta Bore Tamindžića, stekao uvid u opus Aleksandra Perunovića, predložio izvođenje najnovijeg djela Žarka Mirkovića, ali trenutno ne vidim da u svim tim željama imam sagovornika. Dobar primjer koliko su značajni napori pojedinca u tom smislu jeste ogroman zahvat Dobrile Bobe Popović koja je pronašla ove dvije opere, pronašla njihove autografe i tako omogućila realizaciju ovog značajnog projekta. Ona je i među rijetkim osobama koje duboko poznaju ukupnost crnogorske muzičke baštine i koje mogu dati važne odgovore svima koji su zainteresovani za ponovno stavljanje u fokus crnogorske muzike.
Naziv koncerta otvaranja je “Crna Gora i Evropa, muzika zajedništva”, i treba da potvrdi pripadnost naše zemlje zajedničkom evropskom prostoru. Otvaranje se i dešava na dan kada Republika Češka preuzima predsjedavanje Savjetom Evropske unije od Francuske.
Na nevjerovatan način se poklopio jedan savremeni politički događaj, predsjedavanje Francuske, pa potom Češke Evropskom unijom, s postojanjem dvije opere iz 19. vijeka, napisanima u tim zemljama na temu borbe Crnogoraca s Turcima i sticanja slobode. Zato ćemo izvesti djelove iz rečenih opera, kao i najmarkantnija djela tih zemalja nastala u 19. vijeku, poput Vltave i djelova opere Carmen. Tako je ovo koncert zajedništva ne samo Crne Gore s Evropom, već koncert zajedništva evropskih naroda, zajedništva koje nam u ovom tragičnom času treba više nego ikada.
Kao muzičar, izuzetno ste svestrani. Dirigent ste, kompozitor, pedagog, redaktor, bavite se muzikološkim i istraživačkim radom... Čini se da ste zapostavili svoju mladalačku ljubav, fiziku?
Uspijevam još pomalo pratiti šta se novo događa na polju fizike koja se nastavila razvijati, nakon velikih koraka u 20. vijeku u vidu Teorije relativnosti i kvantne mehanike, na planu istraživanja mikrostrukture materije i traženja odgovora na važna kosmološka pitanja. Nažalost, moja intenzivna muzička karijera nije mi ostavila puno prostora i vremena za mladalačku ljubav. Da mi je bar još jedan život…
Bonus video:
