Erotski prazna stranica

U prošlom broju Arta smo govorili o Ingresovim aktovima na kraju njegove karijere.

Isto tako, na početku njegovog umjetničkog puta stoji slična žanrovska logika: Ingresov prvi pravi akt (prvi čin, prva inscenacija) jeste Valpinçon kupačica (1808).

Ta je slika poslata, kao i Edip i Sfinga, na adresu Akademije inaugurišući podvojenje koja će odrediti cijeli autorov opus: sa jedne strane, pozitivna definicija u vidu neoklasicističkog hijerarhijskog privilegovanja istorijskog slikarstva u kome dominira muški protagonist i sa njim najtješnje povezana povijesna, etička, politička i realistička ideja, i negativna, u kojoj je pozicionirana ženska figura koja osvaja domen imaginacije, žudnje i fantazije. Svjesna Ingresova ideološka agenda uvijek će biti subverzivno preorjentisana djelovanjem ženskog agensa koji dvojako narušava zahtijevanu simetriju: devijacija tijela vodi u devijaciju estetike.

No, prije nego što će Ingres adresirati ovu svoju dvostruku poruku, napravljen je važan međukorak bez koga se ne može shvatiti cijeli ikonografski potencijal Valpinçon kupačice. Naime, obnaženo žensko tijelo se već pojavilo u Ranjenoj Veneri od strane Diomeda (1805) i Kupačici (1807), i Ingres kao da nastoji da što prije prepravi svoju preuranjenu reakciju. Prebrzo usvajanje želje nju samo može da oslabi: njen razvoj više odgovara teksturi odugovlačenja, prohibicije i fenomenogije, nego olakoj konzumaciji, tačnije, nediskriminativnoj otvorenosti za pogled. Jednostavno, iako se radilo o nimalo lascivnoj nagosti, ipak je - u dvjema suštinski decentnim slikama - Ingres otkrio više, na prvom, ključnom stepeniku, nego što je smio. Zato je ključna strategijska odlika u Valpinçon kupačici - brisanje, a preovladavajuća stilska odrednica - odsustvo.

Nekad je neophodno da bi se realizovala autentična reprezentacija (ne prema mimetičkom postulatu, nego po unutrašnjoj istinitosti želje), da se stvari pomjere na ground zero, na prvobitnu ili primalnu scenu u odnosu na koju valja posmatrati kako se odmotava označiteljski lanac. Valpinçon kupačica je upravo taj Ingresov polazni aksiom, raščišćavanje terena, markiranje teritorije, postavka na koju će se vraćati sve druge postavke, mise-en-scène gdje se ukotvila želja kao takva, ali i - u poetičkom smislu - njoj potpuno komplementarna žudnja za fetišizacijom. Taj krupan, presudan, fatalan manevar - razmještanje, markiranje, okupiranje su možda agresivni maskulinistički termini, ali njihova posljedica je maltene mazohistička pasivnost, najtačnije, posjednutost (sa svim implikacijama ovog pojma!) - Ingres izvodi kroz redukciju, odstranjivanje, smanjivanje signifikacijskog raspona.

Valpinçon kupačica uprizoruje žensko tijelo koje je, naime, lišeno seksualnog označitelja, maltene grafički decentrirano iz prostora polne razlike: ono je svojevrsna prazna stranica. Zato što nije profanisano seksualnom inskripcijom, to tijelo ostaje unutar regiona čiste estetske vizije, jer čitavim prizorom (samo) gospodare linija i forma, skoro bez incidentnog viška ili skretanja pažnje. Ingres je obrisao sve što je mogao, ostavljajući tijelo da lebdi između mimeze i apstrakcije: realizam je rastočen, a da ništa ne-prirodno nije urađeno.

U tome se očituje slikareva hladna sentimentalnost: prizor je zamrznut - tačno podešeno svjetlo, tačno odabran ugao - da pruži najmanji broj informacija, iako je tijelo predstavljeno cijelom dužinom. Naracija, ako je uopšte može biti, tek je arbitrarna, nekonsekventna, neupotrebljiva. Oko je angažovano, ali ono se samo može vrtjeti u krug: užitak isključivo dolazi kroz cirkularnu kretnju koja se uporno vraća na početak, uporno završava u istoj serpentinskoj putanji. Jedino događanje na slici jeste tehničko (na nivou linije) i estetsko (na nivou forme). Sudbina (da, postoji sudbina kao destinacija, čak iako nema dovoljnog narativa) Ingresove žene nikada nije izvan sudbine Ingresove slike.

Ingres slika manjak: tijelo bez gesta, bez lica, bez priče i bez - iako je riječ o aktu - seksa. Ako izuzmemo mlaz vode u dnu, ovo je slika i bez pokreta i bez zvuka. To je tišina kontemplacije, fokus koji iako je briljantno podešen, ipak ostaje na distanci, vizuelni stazis. Slika po pravilima vlastitog medija mortifikuje tijela, donosi samo povlašteni trenutak, no ne i trajanje, ali u ovom Ingresovom zaustavljanju postoji i dodatna motivacija koja - u daljoj progresiji autorove metodologije - na Valpinçon kupačici nekako briše i vrijeme i prostor. U tom smislu, Ingresov oblik tijela postaje i oblik njegove ideje, jedine koja je djelatna u ovom ambijentu. Sve ono što je oko tijela - kontekst, pripovjedni potencijal, istorijska prepoznatljivost - gubi vrijednost u novom poretku koji konstruiše i novog posmatrača koji je opčinjen konkretnom slikom baš zato što je slika, baš zato što ne pristaje na olaku apsorpciju, bez obzira na to što je prisutan (ne)određen erotski sadržaj.

Isušujući znak, Ingres postiže - nasuprot očekivanoj recepciji - da ikonografski sloj zadrži potpunu moć. Senzualnost koja izbija prati liniju slikarovog serpentinskog rukopisa a ne urgentnu seksualnu konotaciju (koja će u nekim narednim radovima, dakako, biti nesuzdržana). Otud i posebna vrsta saspensa koja se ukazuje kao fantastična i isključiva mogućnost da prizor nestane, da se fascinacija poništi, iako je oko već precizno mapiralo svoj privilegovani objekt. Saspens koji ne dolazi, međutim, iz nekog eventualnog događanja ili poremećaja unutar same postavke (njih, jednostavno, nema i ne može biti), već iz samog proscenijuma, iz okvira koji može blokirati operaciju želje, tačnije - znatiželje koja jedina i hoće da se kreće u zamrznutoj viziji.

Posmatrač jeste profilisan kao voajer, ali koji ne može - kao što je to uradio Edip - da pruži ruku da dotakne korpus (enigmatične žene, enigmatičnog autora, enigmatičnog opusa): njegova anksioznost leži u opasnosti da se i opet zelena zavjesa najednom podigne ispred žuđenog tijela i da ga prekrije, bez obzira što je već obilježeno.

Akt brisanja podrazumijeva uređenje, fiksiranje terena, okvira gdje će sve (pre)ostalo odvijati, pozornice na kojoj će se - jednom kada se skoro bijela stranica (Ingresovo meko pismo, prije nego će se dodatno naoštriti u dominaciji disegna u odnosu na colore) najnježnije ispuni paradigmatičnom markacijom - obznaniti tražena figuracija. Valpinçon kupačica je nulta tačka slikareve inskripcije, primalni pejzaž, primalna perspektiva koja suštinski obezbjeđuje da se razvija jedan potpis i jedan opus. Drugim riječima, Ingres ovdje izlazi na čistinu: žensko tijelo u takvoj pozi, pod takvim voajerističkim režimom, da su na njemu - do realnih i simboličkih granica - potisnuti biljezi seksualne razlike. Takvo ‘pročišćeno’ tijelo obezbjeđuje mirnu kontemplaciju upravo zato jer je suspendovana - koliko je to uopšte ostvarivo u skopičkom polju - kastraciona anksioznost.

Ako je Valpinçon kupačica osnova, za što je tačno ova slika fundament u razvojnoj dimenziji Ingresovog djela? Za poboljšanu proliferaciju označitelja, za dublju erotsku involviranost, za profinjeniju postavku autorske skripture. Za problematičnije predstavljanje tijela, a to znači za presudnu upotrebu fetiša kao sredstva rekonstrukcije i korekcije.