U Galeriji “Centar” u Podgorici trenutno je u toku izložba pod nazivom In Rhythmic Affinity (U ritmičkom afinitetu) koja je dio projekta Laboratorija kolekcije umjetnosti nesvrstanih zemalja. Izložba je nastala u saradnji umjetnice Jamine Cibic i članica tima Laboratorije Natalije Vujošević, Marine Čelebić, Anite Ćulafić i Nade Baković.
Umjetnička praksa Jasmine Cibic usmjerena je na istraživanje mehanizama koji kulturu i umjetnost koriste kao platformu za strategije meke moći i komuniciranja političkih pretenzija putem kulturne diplomatije, s fokusom na institut poklona, odnosno, političkog darivanja, kao alata kroz koji se, između ostalog, manifestuju ove težnje. Povezivanje njene prakse s Kolekcijom umjetnosti nesvrstanih zemalja proizašlo je iz srodnosti kontekstualne ravni kolekcije i umjetničinih istraživanja, budući da je kolekcija dominantno nastala putem poklona, kako od umjetnika lično, tako i od vlada, ambasada i državnika nesvrstanih i zemalja u razvoju Galeriji “Josip Broz Tito”. Pažljivom inscenacijom, kroz imaginaciju i alegoriju stvoren je jedan drugačiji uvid u kolekciju i otvoreno polje za nova čitanja.
U Galeriji se mogu vidjeti odabrana djela iz Kolekcije umjetnosti nesvrstanih zemalja (slike, skulpture i tradicionalni muzički instrumenti iz Indije, Indonezije, Burme, Egipta i Bolivije) i kratkometražni film umjetnice The Gift (Poklon). Izložba je otvorena performativnim djelom - U ritmičkom afinitetu - kompozicijom za tri soprana (koju su izvele Zorana Latković, Nataša Jovović i Milica Lalošević). Ovo djelo je premijerno izvedeno na samostalnoj izložbi umjetnice u Muzeju moderne umjetnosti u Salcburgu, a nastalo je kao kreativna intervencija na tekstu Načela najpovlašćenije nacije, u saradnji Jasmine Cibic i Barbare Kinge Majevske. Riječ je o principu iz oblasti prava koji uređuje trgovinske odnose, koji je rekontekstualizacijom dobio novi, drugačiji komunikacioni potencijal koji na suptilan način osvjetljava i pitanje utišanog ženskog glasa u sferi političkog, kulturnog, javnog života.
Film The Gift (Poklon) se bavi načinom na koji političko darivanje učestvuje u oblikovanju nacionalnog identiteta, ispitujući složenu ulogu kulture koja često biva instrumentalizovana za potrebe političkih interesa i skrivene diplomatije. Radnja filma prati nadmetanje trojice muškaraca (diplomate, inženjera, umjetnika) koji treba da osmisle i ponude savršen dar za podijeljenu naciju koji mora da bude istovremeno estetski primamljiv i politički adekvatan. O karakteru dara i procjeni njegove vrijednosti raspravljaju četiri žene, alegorije četiri osnovne slobode, a film u biti postavlja pitanje u kojoj mjeri umjetnici i kulturni radnici (sa)učestvuju u spektaklu političke moći. Odabrana arhitektonska zdanja u kojima se odvija radnja filma (sjedište francuske komunističke partije u Parizu, djelo arhitekte Oskara Nimajera, Palata nacija u Ženevi, Palata mladosti u Varšavi i Spomenik na planini Buzludža u Bugarskoj) i sama su dio ekonomije darivanja koja svjedoče o isprepletanosti arhitekture i političke vlasti. Međutim, one su dio poklona pojedinaca i naroda koji su dijelili iste nazore i sistem vjerovanja ideoloških struktura kojima su darivali ta arhitektonska djela, zato je zanimljivo vidjeti kako se s promjenom konteksta promijenila njihova komunikaciona moć u javnom prostoru, ali i kako funkcionišu unutar umjetničkog rada.
Detaljnije o svom radu, o saradnji sa timom projekta Laboratorija i načinu na koji njen rad komunicira s djelima Kolekcije umjetnosti nesvrstanih zemalja govori umjetnica Jasmina Cibic, a prenosimo i njen intervju sa Kejt Saton za Art Forum.
Jasmina Cibic: Decenijama istražujem koncepte meke moći proučavajući kako se političke ideje sprovode kroz primjenu umjetnosti i arhitekture u trenucima nacionalnih i transnacionalnih kriza identiteta. U svojim radovima - od filmova i performansa do instalacije, analiziram načine na koje država koristi kulturnu produkciju za komuniciranje svojih težnji i preferiranih aksiologija.
Polazim od arhivskog istraživanja i povezujem istorijske redimejdove s novim performativnim narativima. Pisanjem scenarija, citiranjem i rekonstrukcijom nastojim skrenuti pažnju na sličnosti između scenske produkcije (stagecraft) i umjetnosti upravljanja državom (statecraft). Moja praksa igra dvostruku igru: s jedne strane dekodira mehanizme moći, a s druge ih ponovno gradi u nove alegorijske strukture.
Pokušavajući da razotkrijem složene veze između umjetnosti, rodnih pitanja i državne moći, moji radovi podstiču publiku na razmišljanje o strategijama korišćenim u izgradnji nacionalne kulture. Ova tema posebno je aktuelna danas, kada se nacionalni identitet mijenja, a nacionalizam je u porastu.
Moji posljednji projekti bavili su se konceptom poklona - tačnije - političkim darivanjem kulture i propitivanjem koji je to poklon kao pandan koji nadilazi izvorne ideološke kontekste u kojima su ti darovi nastali.
Laboratorija Kolekcije umjetnosti nesvrstanih zemalja i posao kojim se bave Natalija Vujošević i njen tim, kao takva idealna je za proučavanje potencijalnih novih modusa ostvarene solidarnosti kroz prikupljanje poklona napravljenih u svrhu dekolonizacije dominantnih modela koji (još uvijek) prevladavaju u (savremenom zapadnom) svijetu umjetnosti. Smještam svoje metodologije u kontekst zbirke i u saradnji s timom tražim načine rekonstrukcije poetike same zbirke.
Cibic: Teške lekcije meke moći Evrope
Kroz svoje filmove, slike, instalacije i objekte, Jasmina Cibic povlači zavjesu nad hegemonističkim moćima, razotkrivajući formulacije i ideologije koje stvaraju i održavaju politički autoritet. Njena najnovija izložba, “Omiljena nacija”, koja se može pogledati od 5. marta do 12. juna u Muzeju moderne umjetnosti Salcburg, među ostalim nedavnim radovima, predstavlja važnu novu instalaciju za koju umjetnica istražuje stanje urušene Evrope.
1920. godine, nakon Prvog svjetskog rata, grad Salcburg je bio riješen da povrati humanost u Evropu koja je bila potpuno oskrnavljena: socijalno, ekonomski i politički. Osnivanje Salcburškog festivala je efikasno ponudilo visoku kulturu kao lijek ljudskoj patnji. Pošto moj rad istražuje kako se umjetnost i kultura koriste kao oruđa političke i nacionalne moći, ovo sam osjećala kao naročito rezonantnu početnu tačku za moju izložbu u gradskom Muzeju moderne umjetnosti. Bilo mi je važno da se postavka fokusira na aktuelna krizna pitanja Evrope, kao i na vječito otimanje kulture od strane ideologije.
Prva stvar koju vidite kada uđete na izložbu je Most Favoured Nation, 2022 (Omiljena nacija): skulptura napravljena od krhotina dobijenih iz fabrike mermera u brdima Salcburga. Miriše parfemom koji sam kreirala zajedno sa gradskim botaničkim univerzitetom i francuskim proizvođačima parfema, koristeći esencije posebno uzgajanih ruža koje su dobile imena po osnivačima evropskog projekta: Sandru Pertiniju, Helmutu Kolu, Vinstonu Čerčilu, Šarlu de Golu,.. Njihovi slatki mirisi stapaju se sa tvrdim notama betona i vlažne zemlje, pretvarajući koncept vanitas u aromu.
Dok smo postavljali ovo djelo, izbio je rat u Ukrajini. Sjećam se da sam razgovarala sa kustoskinjom Marijanom Šnajder o tome kako treba da odgovorimo. Očigledno, svi smo bili zalijepljeni za vijesti, ali smo takođe gledali kako svijet umjetnosti reaguje, od masovne promocije i podrške ukrajinskim umjetnicima do potpune izolacije ruskih umjetnika, bez obzira na njihovu političku opredijeljenost.
Svijet umjetnosti zna biti veoma perverzan. Može očekivati, pa čak i zahtijevati da se umjetnici okoriste, da zloupotrebljavaju i da se, u izvjesnom smislu prostituišu tokom krize. Dolazim iz bivše Jugoslavije, a taj efekat smo doživjeli nakon balkanskih ratova 1990-ih. Šta je uslijedilo? Izložbe koje ciljaju na traumu u regionu kao što je “Krv i med - budućnost je na Balkanu”, kustosa Haralda Zemana 2003. Neposredno pred ulazak Slovenije u Evropsku uniju, otišla sam da studiram na Goldsmits univerzitet, poznatom po geopolitičkim egzotičnim naklonostima ka “metodi” zastupanja “drugosti” koju zapadnjački umjetnički sistem toliko obožava. To iskustvo me je nagnalo da se oduprem pretvaraju u pukog piona u raznim permutacijama te vrste “proizvodnje kulture”. Umjesto toga, odlučila sam da pokušam da unaprijedim igru.
Za Slovenački paviljon na Venecijanskom bijenalu 2013. napravila sam imerzivnu instalaciju koja je uključivala pozadinu sa slikama endemske slovenačke bube. Kada ju je entomolog amater otkrio 1937. godine, dao joj je ime po Hitleru, a pošto ne možete promijeniti naučne nazive, ime ostaje. Zatim sam pozajmila zbirku slika koje stoje iza leđa političara u slovenačkom parlamentu i okačila ih nasuprot Hitlerovim bubama. Suština projekta bila je upravo u činu pozajmljivanja, o kojem je parlament raspravljao na posebnoj sjednici. Ovo je možda dobar primjer dvostruke igre, u kojoj umjetnost i kultura pokušavaju da uđu u prostore moći koji većinu vremena tretiraju naš sektor kao lubrikant na koktel prijemima ili poene za indeks meke moći.
Kada sam u Biblioteci i Arhivi Ujedinjenih Nacija radila istraživanje za svoj kratki film Poklon, 2021, pronašla sam dva seta donacija Ligi Nacija iz 1930-ih: zastave za Ligu i muzičke kompozicije za protokolarne događaje. Ništa od toga nikada nije aktivirano jer je rukovodstvo bilo izbezumljeno činjenicom da u perspektivi ima reprezentativnu ikonu koju bi stvorio njemački umjetnik, ili francuski umjetnik, i sl. Partiture su bile ili himne ili marševi, što ima smisla: potrebna vam je himna da biste objavili novu nacionalnu državu i marš kada ta nacionalna država krene u rat. Uprkos tome što je sjedište Lige zatvorilo svoja vrata tokom Drugog svjetskog rata, kompozitori su nastavili da šalju poklone ovom propalom savezu, mrtvoj Palati Nacija. Ovo je djelovalo tako moćna metafora, osjećala sam da se mora aktivirati.
Radila sam na svojoj izložbi 2021. u Muzeju Sztuki u Lođu kada me je kustoskinja Agnješka Pindera upoznala sa Barbarom Kingom Majevskom, nevjerovatnom umjetnicom i kompozitorkom iz Poljske. Prolazile smo kroz partiture, tražeći anomalije ili bilo šta što bi moglo da ima poseban odjek. Identifikovale smo kompoziciju koja je bila veoma ambiciozna, namijenjena velikom orkestru. Unutar njenih napomena šest redova je ostalo prazno, a prilično daleko u kompoziciji pojavljuje se blijeda, rukom pisana melodija. Ovo su bili poklonjene partiture; ne biste poslali poklon koji je napola pečen, zar ne? Ali ova vrlo jednostavna, veoma fina melodija nije imala note, niti bilo kakve naznake svoje primjene. Bila je kao glas duha.
Zanimljivo je da je sav diskurs o izgradnji nacija u staroj kolonijalnoj Evropi potpuno lišen žena (barem u evidenciji). Čak i u jugoslovenskim arhivima, kada ste imali prisutnu ženu - bez obzira da li je bila ministarka - nikada ne znate njeno ime, samo “ženski glas iz pozadine kaže”. Odlučili smo da ovu melodiju proglasimo našim nestalim ženskim glasom.
S obzirom na to da je Salcburg međunarodna prijestonica opere i da ima jednu od najprestižnijih muzičkih škola na svijetu, imalo je savršenog smisla sarađivati sa ženskim glasovima koji će nastupati na budućim scenama Evrope. Barbara je napravila kompoziciju za tri soprana zasnovanu na našem glasu duha, a ja sam napisala tekstove koji spajaju fraze iz Načela najveće povlašćenosti - principa koji je zamišljen nakon Drugog svjetskog rata da zamijeni politike međunarodnih trgovačkih prava zasnovanih na moći. Zainteresovao me je ovaj princip kao sočivo kroz koje mogu posmatrati istorijske studije slučajeva u kojima je kultura stvorena da bi se olakšale ideološke revizije usred međunarodnih sukoba. Na kraju krajeva, ponovo se suočavamo sa ideološki naglašenom atmosferom, u kojoj je kultura, ako ne poništena, onda snažno instrumentalizovana u pokušajima da se ponovo osmisle politički narativi.
(Internacionalni magazin Artforum; prevod: Mirjana Delić)
Priredila Ana Ivanović
Bonus video:
