Već deceniju savremena klavirka muzika u fokusu je festivala Forte piano. Nastao je pod okriljem Umjetničke škole za muziku i balet “Vasa Pavić” sa željom da se učenicima i nastavnicima ponudi novi repertoar koji bi im omogućio da bolje upoznaju svijet savremene muzike. Poznato je da je muzika za klavir 20. i 21. vijeka izuzetno raznovrsna, ali nedovoljno aktuelizovana u našoj sredini te festival Forte Piano već deset godina radi na razvoju, bogatijoj ponudi i afirmaciji savremene muzičke scene.
Ovogodišnje izdanje u programskom smislu svojevrsna je rekapitulacija prethodnih festivala, a otvorio ga je bosanskohercegovački pijanista Bartolomej Stanković matine koncertom-predavanjem “Priča o klaviru”. Stanković na čijem se repertoaru često nađu djela savremenih kompozitora i koji ne krije da voli da istražuje pokušao je da tokom predavanja svoju ljubav prema ovoj epohi prenese na školsku publiku.
U intervjuu za Vijesti, Bartolomej priča o svom predavanju, ali i savremenim kompozicijama, te obećava da će se u narednom periodu više posvetiti djelima crnogorskih kompozitora...
Festival Forte piano započeo je matine koncertom-predavanjem “Priča o klaviru”. Na koji način ste ispričali priču o instrumentu koji ste i sami davno zavoljeli?
Koncertno predavanje “Priča o klaviru” prikazuje klavir kroz njegov istorijski razvoj, ali i kroz građu savremenog koncertnog klavira i načina na koji se taj instrument proizvodi i koristi. Predavanje je obogaćeno video-prezentacijom koja broji 250 slajdova, a na kojima je navedeni prikaz upotpunjen sa fotografijama, crtežima i šemama, te audio-video primjerima. Predavanje je u svom izvornom obliku nagrađeno Rektorovom nagradom Sveučilišta u Zagrebu 2011. godine, a osim u Zagrebu, predstavljeno je i u nekoliko gradova Bosne i Hercegovine, a na jubilarnom X festivalu savremene klavirske muzike Forte Piano, prvi put sam program predstavljeno i u Crnoj Gori. Uz to što sam publici objasnio kako se klavir razvio u 18. i 19. vijeku, na koncertnom klaviru sam svirao kompozicije onih kompozitora koji su (in)direktno uticali na razvoj klavira, poput Baha, Mozarta, Betovena, Lista.
Zanimljivo je bilo i poslušati kompoziciju na klaviru, koja se prethodno može čuti na snimku klavikorda (npr. Mozartova Sonata). Puno mjesta bi zauzelo kada bi se sada nabrojali svi primjeri, ali izdvojio bih jedan od meni najdražih, snimak na replici prvog klavira kojeg je početkom 18. vijeka konstruisao italijanski graditelj čembala Bartolomeo Kristofori. Danas su sačuvana tri originalna Kristoforijeva klavira, a čuvaju se u muzejima u Rimu, Njujorku i Lajpcigu. Ovih dana će biti punih 28 godina otkako sam pohađao prvi čas klavira kod profesorice Bahrije Šabanović, pa je koncertno predavanje “Priča o klaviru” veoma lijep povod za proslavu. Posebnu zahvalnost dugujem Miri i Maji Popović, koje su prepoznale vrijednost predavanja “Priča o klaviru” i uvrstile ga u program jubilarnog desetog izdanja festivala savremene klavirske muzike Forte Piano.
Je li lakše pričati o savremenoj muzici ako uz predavanje prosto postoji i dio gdje prisutni mogu i zvučno da dožive stvari o kojima pričate?
S obzirom da je predavanje “Priča o klaviru” više usmjerena ka samom instrumentu, savremena muzika nije bila jedina epoha koju sam predstavio, ali sve najznačajnije iz iste sam spomenuo. Krajem prošle godine sam održao turneju posvećenu obilježavanju 90 godina od rođenja kompozitora Vojina Komadine, a koncerte sam održao i u Crnoj Gori, na Muzičkoj akademiji na Cetinju, te u Muzičkom centru Crne Gore u Podgorici. Studenti koji su slušali predavanje koje je prethodilo koncertu, ocijenili su vrlo pozitivno kombinaciju uvodnog predavanja, na kojem su se mogli informisati o djelima koja su bila na programu večernjeg koncerta. Na koncertu u Podgorici publika je između kompozicija slušala snimke intervjua samog kompozitora Vojina Komadine. Najviše volim kada publika razumije ono što sviramo, a smatram da svaku muziku treba objasniti i riječima, ali isto tako i riječi potkrijepiti muzikom.
S obzirom na to da je u fokusu savremena muzika, je li teško zainteresovati mlade ljude baš za ovu epohu?
Teško je danas govoriti o zainteresiranosti mladih ljudi, kada su u trendu tik-tok i instagram video-sadržaji, ne duži od jedne minute. Štaviše, ukoliko pratite trendove tzv. Content creatora, onda je i video od jedne minute jako dugačak. S druge strane, izvanredno djelo savremene klavirske muzike “Refrain IV - Nijemo glamočko kolo” kojeg je 1975. godine napisao kompozitor Vojin Komadina i posvetio ga doajenu hrvatskog pijanizma Vladimiru Krpanu, traje blizu sedam minuta, a radnja se “zakuhava” tek nekad u drugoj polovini djela. S obzirom da duže vrijeme istražujem savremenu klavirsku muziku, primjećujem u isto vrijeme da je interes za savremenu književnost, likovnu umjetnost ili recimo dramu, osjetno veći. Još uvijek ne znam gdje se krije uzrok slabe zainteresiranosti, ali radim na tome da otkrijem o čemu je riječ. No, vrijedi ovdje spomenuti da oni koji dođu na koncerte savremene muzike, ne budu razočarani, naprotiv jako im se svidi u većini slučajeva, samo što se mora razbiti loša predrasuda, koja očito postoji u današnjem društvu.
Upravo danas ima dosta kompozitora sa ex-YU prostora koji su dali svoj doprinos u savremenoj muzici. S obzirom na to da ste tokom karijere imali priliku da svirate djela domaćih kompozitora jeste li i njih uvrstili u “Priču o klaviru”? Ima li među njima i kompozitora iz Crne Gore?
Svakako sam iskoristio priliku i spomenuo neke od značajnijih kompozitora savremene klavirske muzike na pomenutom predavanju, a među njima je i mladi kompozitor Marko Kovač, koji je jedan od najznačajnijih predstavnika savremenih kompozitora mlađe generacije. Pošto sam se duže vrijeme zadržao na istraživanju i promociji savremene klavirske muzike bosanskohercegovačkih kompozitora, u narednom periodu pored hrvatskih, makedonskih i srpskih kompozitora, planiram istraživati i klavirsku muziku crnogorskih kompozitora, u prvom redu Aleksandra Perunovića i Senada Gačevića.
Koliko su savremeni kompozitori, kad je klavir u pitanju, napredovali i znaju li da maksimalno iskoriste potencijal ovog instrumenta?
Kada pravimo određenje savremenih kompozitora sa kompozitorima iz 18, 19. i početka 20. vijeka, možemo uvidjeti da su se kompozitori udaljili od klavira kao izvođači, tj. postali su više-manje isključivo stvaraoci, a izvođenja su prepustili pijanistima, koji su se u međuvremenu udaljili od kompozicije i postali opet više-manje isključivo izvođači, interpretatori tuđe muzike. Naravno, postoje i dan-danas kompozitori koji izvrsno sviraju klavir, a među njima je i sjajni Marko Kovač. Velike ličnosti iz istorije klavirske muzike poput Ludviga van Betovena, Franca Lista i Sergeja Rahmanjinova su postavili veoma visoko lestvicu kada govorimo o izvođaštvu na klaviru, ali i iskorištenom potencijalu instrumenta.
S druge strane, savremeni kompozitori su u nekim kompozicijama otišli korak-dva dalje, pa su tako koristeći razne predmete na žicama stvorili nove zvučne efekte ili koristeći klavir kao udaraljku, stvarali su nove zvukove (prošle godine sam na IX izdanju festivala Forte Piano izveo baš takvu kompoziciju, sa proširenim tehnikama sviranja klavira, koji je uz sve bio i ozvučen, a riječ je o kompoziciji Visiting speech therapist kompozitora Dine Rešidbegovića). Rezimirao bih da današnji kompozitori uglavnom ne dostižu onaj nivo pijanizma kakav je nekada bio, ali u isto vrijeme komponuju kompozicije koje iskorišćavaju zvučni potencijal klavira u puno širem smislu, te ih zato smatram izuzetno atraktivnim i zanimljivim za slušati.
Bonus video:
