Većina postjugoslovenskih vlasti je postala „stabilokratija“ umjesto demokratije, a ta dinamika nije nigdje tako očigledna kao u Srbiji, piše američki časopis „Forin polisi“.
U analizi naslovljenoj „Kako je Aleksandar Vučić postao omiljeni autokrata Evrope“ podsjeća se na nedavni izvještaj britanskog Doma lordova, u kojem se navodi da je Evropska unija na zapadnom Balkanu dala prednost „stabilnosti nad demokratskim vrijednostima“, a zemlje tog regiona se okreću ka autoritarnom vođstvu“.
Vučić posljednjih nekoliko godina ima glavnu riječ u periodu alarmantnog nazadovanja demokratije. Njegova Srpska napredna stranka čvrsto kontroliše vladu, pravosuđe i bezbjednosne službe, dok je Vučić lokalne medije neutralisao do te mjere da se samo njih nekoliko usuđuje da objavi ozbiljne navode o korupciji, klijentelizmu i zastrašivanju glasača, koji su u velikoj mjeri prisutni tokom njegove vladavine, ističe se.
„Tokom proteklih šest godina, Vučić je uspostavio nešto što se može najbolje opisati kao meka autokratija: Srbija je, spolja gledano, i dalje demokratsko društvo, sa nominalno slobodnim izborima i političkom opozicijom, gdje oponenti mogu da kritikuju vladajuću stranku bez straha da će misteriozno nestati u noći. Međutim, Vučićeva kontrola nad srpskim centrima moći je do te mjere potpuna, a demokratski proces toliko iskrivljen u njegovu korist, da neslaganje ne predstavlja nikakvu prijetnju njegovoj vladavini“, navodi se u članku koji potpisuje Aleks Eror.
On kaže da su Vučićevi politički protivnici slobodni da se kandiduju protiv njega, ali da imaju malo sredstava na raspolaganju da bi se njihovi glasovi čuli. Državne institucije su, dodaje, pod potpunom kontrolom Vučićevih saveznika i ne postoji ništa što bi ga sprečavalo da podriva demokratske norme.
Eror kaže da je to najočiglednije u medijima i da je Vučić uspio da uguši štampu tako što je preuzeo kontrolu nad njenim glavnim prihodom - oglašavanjem.
„Većina agencija za oglašavanje u zemlji je u vlasništvu nekoliko medijskih tajkuna lojalnih Vučiću, koji, umjesto da budžet za reklame zasnivaju na tržišnim faktorima, kupuju reklamni prostor od TV stanica i listova koji o predsjedniku izvještavaju povoljno, a uskraćuju sredstva onima koji ga kritikuju“, piše u članku.
Kao primjer druge inicijative da se slijedi provladina linija navodi se slučaj RTV Pink, koji je od 2014. do 2016. dobio najmanje sedam miliona eura državnih kredita. Dubravka Valić-Nedeljković, profesorka medijskih studija na Univerzitetu u Novom Sadu, izjavila je da je Pink vratio ovu uslugu kada se Vučić kandidovao za predsjednika 2017, tako što je njegovoj kampanji obezbijedio 267 puta veću pokrivenost nego svim njegovim rivalima zajedno.
„Forin polisi“ piše da onim medijima koji pokušavaju da pozovu lidere na odgovornost, poreske vlasti često blokiraju bankarske račune i protiv njih pokreću istrage zbog navodnih finansijskih nepravilnosti.
Ističe da je nezavisni list „Danas“ izgubio toliko oglašivača da se njegovo dnevno izdanje sada svelo na 24 stranice umjesto uobičajenih 32, iako nudi najjeftiniji reklamni prostor na tržištu. Neki novinari, koji su previše oštro kritikovali predsjednika, pozivani na informativne razgovore u obavještajnu agenciju BIA, uz čudne optužbe kao što su ucjena i trgovina ljudima.
Eror podsjeća da je predsjednik Evropske federacije novinara 2017. izdvojio Srbiju kao državu sa najgorim kršenjima medijskih sloboda na Balkanu, i dodaje da to ne smeta zvaničnicima EU, poput komesara za proširenje Johanesa Hana, da žmure na Vučićevo gaženje „evropskih vrijednosti“, do kojih navodno toliko drže.
Novi austrijski kancelar Sebastijan Kurc je jednom opisao Vučića kao „sidro stabilnosti“, dok je njemačka kancelarkaAngela Merkel nedavno rekla Vučiću da „nas impresionira koliko je Srbija uspješna na svom reformskom putu“. Njihovo ćutanje o Vučićevom nedemokratskom ponašanju je zaglušujuće, ocjenjuje Eror.
„Dok god je Srbija van Evropske unije, Brisel je u mogućnosti da se distancira od Vučićevih ludorija. Za razliku od neliberalne demokratije Viktora Orbana u Mađarskoj, meka autokratija Srbije nije mrlja na evropskom brendu“, piše u analizi.
Eror ističe da je Vučić, iako „možda loš predstavnik za evropski projekat, pouzdani pomagač, koji omogućava Briselu da se približi svojim geostrateškim ciljevima na Balkanu“.
U analizi piše da da Vučić, ipak, nudi stabilnost u jednom nestabilnom regionu i da je uspješno nadzirao niz mjera štednje Međunarodnog monetarnog fonda za smanjenje duga i budžetskog deficita Srbije smanjivanjem plata u javnom sektoru i penzija, u okviru puno šireg restrukturiranja srpske ekonomije u cilju ispunjavanja kriterijuma EU za proširenje.
Američki list navodi da je Vučić relativno umjeren po srpskim političkim standardima i njegova dominacija u nacionalnoj politici omogućava da „nepopravljivi etnički šovinisti“ poputVojislava Šešelja ostanu marginalizovani. Povodom Kosova, Vučić igra kako se od njega očekuje, piše Eror. „Normalizacija odnosa između Srbije i Kosova, koja bi postavila osnovu za eventualno priznavanje njegove nezavisnosti, je, može se reći, glavni prioritet EU na Balkanu“.
Eror smatra da zvaničnici EU zaziru od vršenja prevelikog pritiska na Vučića kako se on ne bi okrenuo istoku. Podsjeća se da predsjednik Srbije održava bliske veze sa Kremljom i da su ga neki od njegovih lokalnih kritičara optužili da koristi taj odnos protiv Brisela.
Vučić je kategoričan da Srbija nikad neće ući u NATO i odbija da uvodi sankcije Rusiji, ali to je zbog dubokih proruskih osjećanja u njegovoj zemlji, konstatuje Eror. On podsjeća da se Vučićevo sjedjenje na dvije stolice ne sviđa Vašingtonu.
Ističe, međutim, da su Vučićevi pozitivni signali Moskvi uglavnom retorički, „sa ciljem da se zadovolje rusofili u njegovoj stranci i širem biračkom tijelu“. Vojska Srbije je ipak učestvovala u 13 vježbi sa NATO ili njegovim članicama 2017. godine, od kojih u sedam sa SAD, a neki stručnjaci tvrde da je ta zemlja članica Alijanse po svemu osim po imenu. Veze sa NATO su tema koju vlada Srbije očajnički želi da izbjegne jer je ozlojeđenost prema tom vojnom savezu i dalje rasprostranjena u Srbiji, kaže Eror.
EU kupuje skoro 10 puta više srpskog izvoza od Rusije, a Dimitar Bečev, nerezidentni viši saradnik Centra za Evroaziju Atlantskog savjeta, izjavio je za Forin polisi „Uprkos galami o vezama sa Moskvom, srpska privreda, i do određenog stepena, društvo, duboko su integrisani u EU“. Vučić dobro zna, zaključuje Bečev, da „milijarde iz evropskih fondova koriste državama članicama i hrane klijentelističku politiku. I on to želi, čak iako nije model demokrate koji usvaja vrijednosti EU“.
Iako je Vučiću jasno odakle novac dolazi, Srbija je i dalje u velikoj mjeri zavisna od Rusije zbog nafte i gasa, stoji u analizi.
Eror ocjenjuje da to što Srbija odlučno stoji na evropskom putu ne predstavlja nužno problem za Moskvu.
„Vučićeva proruska osjećanja su istinska, i ako unutar EU bude još glasova, uz Orbana i grčkog premijera Aleksisa Ciprasa, naklonjenih Rusiji, to će Kremlju svakako biti od koristi“. Bečev je kazao da je Srbija u EU dobitak za Rusiju i da oni ne očekuju više od toga. „Status kvo - političke veze plus određena ekonomska saradnja - odgovara Moskvi.“
Evropa nema pravo da drži lekcije Putinu, Orbanu, Erdoganu...
„Tolerancija EU prema Vučiću možda je politički pragmatična i predstavlja jednostavan način održavanja stabilnosti na Balkanu, ali je istovremeno i duboko cinična“, piše „Forin polisi“, uz ocjenu da 28-člani blok podriva sopstveni moralni autoritet.
Eror kaže da ljudi širom kontinenta gube vjeru u evropski projekat i da to nezadovoljstvo ne dolazi samo od populističke desnice.
„Britanski ljevičari promovišu prednosti progresivnog breksita, a okrutno postupanje Unije prema Grčkoj tokom krize u eurozoni dalo je municiju njenim kritičarima i dovelo u pitanje vjeru panevropskih idealista“, piše Eror.
On ocjenjuje da je, zbog usporenog rasta, EU teško braniti na ekonomskim osnovama, a „pružanjem podrške korumpiranim autoritarcima kao što je Vučić, Brisel jača optužbe da EU i njeni centristički branioci više ne zastupaju bilo kakve vrijednosti“.
U analizi se zaključuje da Evropa nema baš pravo da drži lekcije Putinima, Orbanima, Erdoganima i Kačinskima ovog svijeta o njihovim demokratskim neuspjesima, ako je spremna da prihvati političare poput Vučića.
„Rastući jaz između riječi i djela EU može se tada lako pretvoriti u municiju za njene populističke kritičare koji, ako ništa drugo, barem u praksi sprovode ono što zagovaraju“.
Bonus video:
