Prema narodnom predanju sredinom XV vijeka Milisav Stanojević sa Čeva došao je u Banjane i nastanio se kod Bana Rusena, poznatog feudalca toga vremena. Milisav i njegovi sinovi Bijela, Mrkoje i Miljan toliko su vrijedno radili da je Ban odlučio i da ih dobro nagradi.
Bijela, od koga su Bijelovići, dobio je imanja u Velimlju, Mrkoje, od koga porijeklo vode Mrkaići, zemlju u Petrovićima, dok se Miljan, predak Miljanića, oženio Banovom jedinicom Borenom sa kojom je izrodio više sinova. I tako je počela, kaže predanje, istorija jednog bratstva, Miljanića.
Dali su Miljanići barjaktare, serdare, brojne junake, ali i naučnike, sportiste, umjetnike… Dalo je bratstvo i čuvene ljekare, ljude koji su, svako na svoj način, obilježili razvoj crnogorskog i jugoslovenskog zdravstva. A sve iz jedne porodice. Počeo Petar, nastavio Niko, završio Miloš.
Prvi u mnogo čemu
Prvi školovani hirurg u Crnoj Gori i jedan od utemeljivača crnogorskog zdravstva krajem 19. vijeka bio je Petar Miljanić, čovjek koji je pored Medicinskog fakulteta u Moskvi, završio i Pravni fakultet u Beogradu. Bio je prvi doktor medicinskih nauka u Crnoj Gori, uradio je preko 800 hirurških intervencija na očima, uključujući 294 operacije katarakte.
Na zahtjev knjaza Nikole i Vlade, Petar je 1884. godine postao je upravnik bolnice Danilo I i dvorski ljekar, gdje je ostao sve do smrti, 1897. Tih 13 godina bio je i načelnik Crnogorskog saniteta. Prvi je u Crnoj Gori, 1885. godine sproveo sistematsku obaveznu vakcinaciju protiv variole, velikih boginja, i bio prvi domaći ljekar koji je na jugoslovenskim prostorima proučavao gubu (lepru). Petar je i utemeljivač skoro svih hirurških grana, infektologije, interne medicine, neurologije, psihijatrije, sudske medicine...
Izradio je prvi sanitetski zakonik u Crnoj Gori, kao i Zakon o vanbračnoj djeci, a zahvaljujući dobrom poznavanju njemačkog, ruskog i francuskog jezika objavio je 23 rada iz oblasti medicine i pet iz domena pravnih nauka i publicistike. Njegova studija „Duševno bolesni, gluhonijemi, epileptični i slijepi u Crnoj Gori“, koja je izazvala veliku pažnju tadašnje stručne javnosti i bila citirana u mnogim uglednim medicinskim časopisima u Evropi, može se smatrati kamenom temeljcem crnogorske neuropsihijatrije. Bio je i istaknuti kulturni radnik, a prvi je vršio meteorološka istraživanja u Crnoj Gori, od 1. septembra 1882. do 31. avgusta 1883. godine.
Znao je koliko vrijedi, zato je od države i imućnih tražio da bude plaćen prema zasluzi, što je i dobio. I dok je tražio da imućni plaćaju medicinske usluge, zalagao se da siromašne treba liječiti bez obzira da li mogu plaćati ljekara ili ne.
Bio je i sekretar crnogorskog Crvenog krsta 11 godina, zastupao je Crnu Goru na svjetskim medicinskim kongresima. Za zasluge je odlikovan ordenima crnogorskog i srpskog kralja i ruskog cara - Senatski grb (prvi crnogorski ljekar koji je dobio pomenuto odlikovanje), Danilov krst, Takovski krst, Ruski orden Svetog Stanislava, srpski Orden crvenog krsta…
Preminuo je u 45. godini od apscesa na jetri, a na njegovom grobu, ispred kapelice na cetinjskom groblju stoji epitaf: “Sve za druge, ništa za sebe”.
Niko i Pavle učili na Sorboni
Petar je imao dva sina Nika i Pavla. Obojica su završili fakultete na Sorboni, Niko medicinu, a Pavle tehniku.
Niko je u Ženevi i Lozani završio osnovnu i srednju školu, bio najbolji orator u školi, a u Parizu je diplomirao medicinu, gdje je i doktorirao.
U Parizu je radio kod čuvenog hirurga profesora Gosea, ali se vratio u domovinu da bi 9. decembra 1920. godine održao prvo pristupno predavanje iz anatomije na novoosnovanom Medicinskom fakultetu u Beogradu. Taj datum se uzima za početak rada fakulteta.
Niko je imao tri sina - Duška, Miloša i Petra i posinka Svetozara Gligorića, čuvenog šahistu. Sa porodicom je, nakon bombardovanja Beograda, došao u Crnu Goru i u školi u Dubočkama formirao prvu partizansku bolnicu u Banjanima. Za vrijeme rata, 1943. godine, izabran je za predsjednika Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke, a godinu kasnije za predsjednika Crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenje, najvišeg zakonodavnog i izvršnog tijela obnovljene Crne Gore.
Poslije oslobođenja vratio se u Beograd studentima, nastavi i hirurgiji na Medicinskom fakultetu, da bi nakon penzionisanja, 1954. godine, ponovo došao u Crnu Goru i u Velimlju otvorio bolnicu.
Bio je opsjednut da liječi siromahe i potrošio je veliko imanje supruge da bi sagradio sanatorijum “Sv. Vasilije Ostroški” u centru Beograda, bolnicu u kojoj su se mnogi siromašni i proganjani besplatno liječili. Kada je supruzi Radmili saopštio da je bolnica nacionalizovana, odgovorila mu je - “Hvala Bogu Niko, nećemo više imati novčanih briga”.
Njegov rad “za čovjeka i u ime čovjeka” nagrađen je i mnogim odlikovanjima, između ostalih, ordenom narodnog oslobođenja i francuskim ordenom legije časti.
Niko je umro 20. oktobra 1957. godine u Meksiku, u 65. godini, gdje je prisustvovao Internacionalnom kongresu hirurga.
Miloš Miljanić nikada ni dinar nije želio da primi od svojih pacijenata
Nikov srednji sin Miloš nastavio je očevim i djedovim stopama. Kao gimnazijalac je pomagao ocu da po Banjanima, za vrijeme Drugog svjetskog rata, liječi bolesne i ranjene, operiše često bez osnovnog hirurškog pribora.
Upisao je Medicinski fakultet u Beogradu ali je, kao mladi skojevac, sa istog isključen 1948. godine jer je branio lažno optužene drugove. Iako mu je zabranjeno školovanje na svim fakultetima u Jugoslaviji, volontirao je na hirurškom odjeljenju Željezničke bolnice na Dedinju. Poslije dvije godine odlukom Ministarstva zdravlja odobren mu je nastavak studija, da bi nakon završenog fakulteta specijalizirao internu medicinu. Velike zasluge imao je u razvoju Niške, Mataruške i Vrnjačke banje, kao i dva poznata jugoslovenska lječilišta – Zavod za hipertireozu na Zlatiboru i “Dr Simo Milošević” u Igalu. Umro je 1995, u 72. godini, i nikada ni dinar nije primio od pacijenata. “Bio sam ubjeđeni hrišćanin i komunista, ali od 1948. godine ne pripadam ni jednoj crkvi, partiji i nijednoj naciji. Ove tri stvari smatram sredstvima za manipulisanje čovjekom”, zapisao je pred smrt čovjek koga je krasila pretjerana skromnost.
Bonus video:
