Među predlozima za nazive podgoričkih ulica i dalje dominiraju učesnici Narodnooslobodilačke borbe (NOB), dok u mnogim gradovima na prostoru bivše Jugoslavije vlada trend promjene imena postojećih ulica koje nose ime po tim ljudima.
To pokazuju podaci koje je “Vijestima” dostavio predsjednik Savjeta za davanje predloga naziva naselja, ulica i trgova Boris Pejović koji je i poslanik vladajućeg Pokret Evropa sad (PES).
U Glavnom gradu trenutno je 19 neimenovanih ulica, od čega 18 u naselju Zagorič, a jedna u Murtovini. Savjetu su dostavljeni predlozi i da se neke ulice preimenuju.
U posljednja četiri mandata, uključujući i aktuelni, dostavljeni su predlozi da se neka od podgoričkih ulica nazove po učesnicima Narodnooslobodilačke borbe, narodnim herojima: Komnenu Ceroviću, Bogdanu Vujoševiću, Marku Kuliću, Nikoli Lekiću Goraninu, Ljubu Vučkoviću, Danilu Lekiću Špancu, Jeftu Čaju Šćepanoviću, Dževdetu Deti Mustagrudiću, braći Vidaku i Mileti Radosavoviću, Radislavu Rašku Božoviću, popu Simu Popoviću, Milovanu Novakoviću, Iliji Milačiću, Milu Vukčeviću, Božini Boju i Radu Preleviću, ali i po poručnicima Jugoslovenske vojske Milanu Spasiću i Sergeju Mašeri. Spasić i Mašera su 17. aprila 1941. godine, odbijajući da priznaju kapitulaciju Kraljevine Jugoslavije u aprilskom ratu i da poslušaju naređenje da brod predaju neprijatelju, žrtvujuči svoje živote, digli u vazduh razarač “Zagreb”...
Pored ovih, dostavljen je i predlog da se dijelu Ulice kralja Nikole, od Škole za više i srednje stručno obrazovanje “Sergije Stanić” do Osnovne škole “Vuk Karadžić”, vrati stari naziv Petra Matovića - po učesniku NOB-a i nosiocu Partizanske spomenice.
Gradska vlast je 2004. godine “spojila” i preimenovala ulice Petra Matovića, Braće Zlatičanin i Ilije Milačića u Ulicu kralja Nikole, odnosno ulica je dobila ime po knjazu i kralju iz dinastije Petrović koji je vladao Crnom Gorom više od pola vijeka.
I danas na jednoj od kuća na Zabjelu postoji tabla sa nazivom - Ulica Petra Matovića, jer jedan od mještana nije dao da je skinu, o čemu su “Vijesti” ranije pisale. Krajem 2021. stotinak Zabjelčana podnijelo je peticiju Glavnom gradu da se današnjoj Ulici kralja Nikole vrati naziv koji je imala decenijama nakon Drugog svjetskog rata - Petra Matovića...
Sociolog Obrad Samardžić za “Vijesti” objašnjava da je poslije raspada Jugoslavije, kada je riječ o regionu, “uslijedio snažan ideološki proces brisanja socijalističkih simbola koji su bili upisani u teksturu urbanog prostora”.
On ističe da radikalne promjene društvenih sistema podrazumijevaju i mijenjanje određenih simboličkih elemenata identiteta “starog sistema” koji se ogleda u mijenjanju naziva ulica, trgova, saobraćajnica, ustanova, i dodaje da nazivi ulica, nisu samo orjentiri u gradskom prostoru, već i nosioci kulturno-istorijskih simbola koji u značajnoj mjeri tvore identitet grada.
Smatra da Podgorica nije pretrpjela značajnije promjene u sferi urbane teksture kada je riječ o imenima ulica iz ovog perioda, dok kao primjer suprotne prakse navodi glavni grad Hrvatske Zagreb, gdje je novoustanovljena vlast sprovodila politiku decidnog distanciranja od bilo kakvog vida jugoslovenstva.
Prema njegovim riječima, djelimično je u Podgorici izvšeno “detitoiziranje” glavnog grada, vraćanjem starog imena (ranije se zvao Titograd).
“Ujedno izvršena je nešto opsežnija restauracija pamćenja na dinastiju Petrovića i sljedstveno tome, njene memorijalizacije u urbanoj teksturi crnogorskih gradova. (Josip Broz) Tito je poslan u muzej, a kralj Nikola na centralne trgove koji su ovjenčani podizanjem monumentalnih bista ‘kralja na konju’ - prvo na centralnom trgu (Trg Slobode) u Nikšiću, a potom i u Podgorici na Bulevaru Svetog Petra Cetinjskog, preko puta zdanja Skupštine. Pored, spomeničke memorijalizacije, kralj Nikola je ‘upisan’ i u teksturu (h)odonima Podgorice”, kaže sagovornik “Vijesti”.
Glavni razlog manjeg broja izmjena naziva ulica u Podgorici, u odnosu na region, je, prema riječima Samardžića, sa jedne strane uslovljen činjenicom da je Crna Gora sa Srbijom preuzela “nasljedne” prerogative čuvanja SRJ i sljedstveno tome, nije uslijedio snažan proces distanciranja od tekovina bivše SFRJ.
“Drugi razlog je nemarnost lokalnih i republičkih vlasti da glavni grad ‘ispišu’ simbolikom koja izražava jasnu kulturno-istorijsku valencu i koja kao takva tvori istinski identitet grada. Osim toga, treba napomenuti da je Podgorica jedini grad na tlu bivše Jugoslavije koji i danas ima ulice imenovane po glavnim gradovima šest bivših jugoslovenskih republika i dvije autonomne pokrajine: Beogradsku, Zagrebačku, Sarajevsku, Ljubljansku, Skopsku, Novosadsku i Prištinsku”, navodi sagovornik “Vijesti”.
Naziv kao identitet društva
Samardžić ističe da bi ljudi po kojima ulice nose imena prije svega treba da budu nosioci istinskih vrijednosti jednog društva, tj. da njihovo ime treba da nosi značenje snažnog i važnog graditelja ideniteta jednog društva.
Međutim, napominje on, ideološko-političke konstrukcije identiteta su podložne hirovima političke elite i često stvaraju konfuziju oko odabira tih važnih ličnosti.
Kako dodaje, koliko su nazivi ulica i trgova važan sediment u procesu ideološke (re)konstrukcije identiteta, pokazuje primjer Stefana Nemanje koji je od 1948-2005. godine “tri puta mijenjan ili je mijenjao mjesto”.
“Prvo je u vrijeme socijalizma, 1948. godine, Stefan Nemanja kao ‘okoštali’ feudalni srpski vladar ustupio mjesto jednom ‘progresivnom’ ideologu socijalizma - Edvardu Kardelju, da bi početkom 90-ih godina, sa slomom socijalizma, došlo do rekomemorizacije imena Stefana Nemanje koji je povratio ‘svoju obalu’”, objašnjava Samardžić.
Dodaje da je 2004. godine, sa promjenom nacionalnog kursa vladajuće ideologije, Stefan Nemanja “preseljen” na drugu obalu rijeke Ribnice, preimenovanjem tradicionalnog (h)odonima (naziv ulice) “Predgrad” u “Nemanjina obala”, gdje mu “društvo” prave ostaci turskog utvrđenja koje je, prema lokalnim predanjima, zvano “Nemanjin grad”.
Sagovornik “Vijesti” konstatuje da, iako nazivi ulica pored ostalog treba da budu “oku vidljivi” čuvari kulturne baštine jednog naroda uz uvažavanje baština i velikih ličnosti drugih naroda, postoji trend javljanja sve većeg boja “investiranih ličnosti” koje dobijaju svoje ime na ulicama Podgorice.
“Eklatantan primjer ovog uvida, jeste ‘Kraljev park’ u Podgorici čije renoviranje je finansirala Vlada Azerbejdžana, a koji je, u slavu krunisanja crnogorskog kralja Nikole I Petrovića Njegoša, imputirano obezbijedio ‘susjedstvo’ i Huseinu Džavidu koji je osim po pisanju poezije poznat i po borbi protiv staljinističkog režima”, napominje Samardžić.
On dodaje da je Husein Džavida vladajući establišmenta predstavljen kao slavni azerbejdžanski pjesnik i dramski pisac, te zahvaljujući tome, zvaničnim aktom odlučeno je da mu se podigne spomen-bista u Kraljevom parku, odmah preko puta biste prvog štampara i izdavača - Božidara Vukovića Podgoričanina.
Podsjeća i da je u znak crnogorsko-azerbejdžanskog prijateljstva, ulica koja se prostire od Bulevara Mihaila Lalića do Ulice studentske, a koja vodi do statue Huseina Džavida nazvana imenom glavnog grada Azerbejdžan - Baku.
“Ova praksa je u Podgorici postala gotovo ustanovljena inicijacija, da kako koji investitor stigne u Crnu Goru, nerijetko postane i ktitor nekog urbanog amblema - bilo da od grada na poklon dobije spomen-bistu ili mu podgorička vlast prigodno imenuje ulicu po nekom znaku ili ličnosti iz zemlje njegovog porijekla. Tako po istom šablonu, a zbog povezanosti sa ‘investicionim fondom’ Ujedinjenih Arapskih Emirata, gradska uprava je odlučila da imenuje jednu od svojih najprometnijih ulica nazove Ulicom šeika Zaida bin Sultana Al Nahijana”, navodi Samardžić.
Osim ovog, još nekoliko predloga za izmjene postojećih imena ulica je dostavljeno Savjetu.
Grupa građana Mjesne zajednice “Proleter” tražila je da se Ulica Pavla Paše Vukovića preimenuje u ulicu cara Dušana ili Milana Tepića, firma “Master inženjering” iz Podgorice je tražila da se krak Ulice Jaglike Adžić preimenuje u Bulevar knjaza Danila. Predlog da se Ulica Toma Asanova Miranovića preimenuje u Toma Asanovića su podnijeli njegovi potomci, dok su predlog za preimenovanje Ulice Sule Radovog u Tološima podnijeli mještani Komana, jer su tražili da se po njemu nazove bulevar između Podgorice i Danilovgrada koji prolazi kroz ovu mjesnu zajednicu.
Religijske ličnosti, heroji, kulturni stvaraoci
Pored heroja iz Drugog svjetskog rata, veliki je broj predloga da ulice Glavnog grada nose imena po herojima iz ratova za oslobođenje od Otomanskog carstva.
Neke od neimenovanih podgoričkih ulica mogle bi dobiti ime po Savu Radunoviću, Sokolu Bacu Ivezaju, barjaktaru Marku Čađenoviću, Radoju Vukčeviću, Radu Turovom Plamencu, vojvodi Ivu Radonjiću.
Pored ljudi koji su se ime ulice “zaslužili” djelima na bojnom polju, među predlozima su oni koji su se “dokazali” kao religijske ličnosti, kulturni stvaraoci, ljekari...
Kada je riječ o religijskim ličnostima, među predlozima su se našli vladika Mardarije Uskoković Kornećanin (mitropolit cetinjski od 1637-1659), Leopold Mandić (katolički svetac iz Boke), Majka Tereza (katolička svetica rošena u Skoplju), mitropolit Antonije Abramović (prvi poglavar obnovljene Crnogorske pravoslavne crkve).
Stanovnici Glavnog grada su, između ostalih, predlagali i kulturne stvaraoce pa su se tako među predlozima našli i Ilija Lakešić, Mihailo Ražnatović, Stevan Vrčević, Luka Tomanović, Stevan Raičković, Milorad Milo Đukanović, Marko Dragović.
Ulice bi mogli “dobiti” i Diana Budisavljević (humanitarka austrijskog porijekla koja je spašavala srpsku djecu iz ustaških logora), kralj Mihailo Vojislavljević (dukljanski/zetski kralj), ornitolozi Rajzer i Firer, ljekarka Đorđina Škerović i trgovac i rudar Jovo Džon Hajduković koji se, nakon odlaska u SAD početkom 20. vijeka, nastanio na Aljasci. Hajduković je bio veoma cijenjen od aljaskih Atabaskan Indijanaca, kojima je, kako je zapisano, bio zaštitnik i učitelj.
Osim po značajnim ličnostima, građani su predlagali da neka od ulica dobije ime “Planinska”, “Crvenog krsta”, “Za pravo, čast i slobodu Crne Gore”.
Prema Pravilima za utvrđivanje predloga naziva naselja, ulica i trgova na području Glavnog grada, predlog za ime ulice ili trga može dati bilo koje fizičko lice, pod uslovom da “nije povezano sa imenom istaknute ličnosti koje se predlaže za davanje naziva ulici ili trgu i to srodnik u pravoj liniji i pobočnoj do drugog stepena srodstva, srodnik po tazbini do prvog stepena srodstva, bračni i vanbračni supružnik, usvojilac i usvojenik”.
Neophodan uslov da bi predlog bio usvojen jeste da je od smrti pojedinca koji se predlaže prošlo minimum 20 godina, a ukoliko se radi o događaju 50 godina.
Nakon podnošenja predloga imena, Savjet je dužan da glasa na dati predlog, a zatim da isti uputi Ministarstvu kulture, ali i da konsultuje Savjet mjesne zajednice na čijoj teritoriji se nalazi ta ulica.
Ulicu bi mogao dobiti i ubijeni blagajnik Agrokombinata
Jedna od podgoričkih ulica mogla bi ponijeti i ime po Slobodanu Sekuliću, blagajniku koji je ubijen 1976. prilikom oružane pljačke.
Blagajnici iz prodavnica Agrokombinata “13. jul” su svake noći, prema pisanju medija, na kraju radnog vremena, donosili dnevne pazare u kancelariju koja se nalazila na Trgu Ivana Milutinovića (današnji Trg nezavisnosti). U jednom trenutku, dvojica razbojnika su ušli u kancelariju sa ciljem da ponesu novac, a Sekulić, koji je bio blagajnik, je odbio da preda ključeve i ušao je u borbu sa naoružanim pljačkašima.
On je tom prilikom poginuo, a zločin do danas nije rasvijetljen.
Oštro protiv Pavla Bulatovića
Nevladine organizacije Centar za građansko obrazovanje (CGO), Akcija za ljudska prava (HRA) i Centar za žensko i mirovno obrazovanje ANIMA usprotivile su se predlogu odbornika Demokrata da jedna od ulica u Podgorici nosi ime Pavla Bulatovića, ministra unutrašnjih poslova i odbrane u vrijeme ratova 90-ih.
Te NVO su nedavno uputile dopise Pejoviću, ministarki kulture i medija Tamari Vujović, ministarki evropskih poslova Maidi Gorčević i potpredsjedniku Vlade Aleksi Bečiću.
U dopisu se navodi da je Bulatović “naredio izvršenje ratnog zločina deportacije muslimanskih izbjeglica”.
“CGO, HRA i ANIMA vjeruju da bi usvajanje ovog predloga za naziv ulice bila uvreda za žrtve i imalo negativne posljedice na međunarodne obaveze Crne Gore i proces evropskih integracija. Očekujemo odlučnu reakciju odgovornih za ta pitanja i sprečavanje dalekosežne štete”, navodi se u saopštenju ove tri organizacije.
Protiv ovog predloga se ranije izjasnio i samostalni odbornik i član Građanske inicijative “21. maj” Aleksandar Saša Zeković.
On je saopštio da “politika kojoj je pripadao i Bulatović, a u ime koje su vođeni i ratovi, nema nikakav humanistički značaj i ničim nije zaslužna za državni, društveni, ekonomski, naučni ili kulturni razvoj Crne Gore”.
Predlog da Pavle Bulatović dobije ulicu u Podgorici Savjetu su uputili odbornici Demokrata Mitar Vuković i Vladimir Čađenović.
Bonus video:
