U prvoj polovini šezdesetih godina Savez sovjetskih socijalističkih republika (SSSR) koji je u to vrijeme ima najveću flotu ribarskih brodova na svijetu, u zapadnonjemačkom brodogradilištu Rheinstahl Nordseewerke u Emdenu naručio je gradnju šest velikih i brzih frigo-brodova za transport ulovljene ribe.
Brodovi tipa “Veter” kako su nazvani, bili su vrlo lijepih linija i za svoju osnovnu namjenu, prilično velikih dimenzija: bruto tonaža 4.720 tona, dužina 136 metara, širina 16,83 metara i sa gazom od 7,11 metara. Puni deplasman broda iznosi je 9.120 tona, a njihova korisna nosivost 3.700 tona. Bili su namijenjeni da na otvorenom moru preuzmu i na sebe sa ribarskih brodova koji su je lovili prekrcaju ulovljenu ribu, te da onda ulov transportuju do najbližih luka u kojima su bila stacionirana postrojenja za preradu i konzerviranje ribe. Istovremeno, brodovi tipa “Veter” bi manje ribarice na otvorenom moru snabdijevali i gorivom, hranom, vodom te ostalim potrepštinama, na taj način produžavajući vrijeme boravka i rada ribarica na lovnim područjima.
Zbog toga su ti brodovi bili i neobično brzi za to vrijeme, jer su razvijali maksimalnu brzinu od čak 21 čvor. Brodove tipa “Veter” pokretao je jedan dizel motor MAN tip K8Z 70/120D, snage 9.600 konja, a imali su četiri hladnjače-skladišta za teret ukupne zapremine 8.180 kubika. Manipulacija teretom vršena je preko samarica (derića) na palubi od kojih su sedam bili nosivosti po pet tona, a jedna nosivosti 10 tona. U tankovima frigo-transportni brodovi za ribu nosili su 1.540 tona nafte i 250 tona pitke vode. Na brodu je bilo i ukupno 80 kreveta u kabinama za smještaj posade jer su nerijetko ovi brodovi tokom snabdjevačko-transpornih tura, do ribarske flote na otvorenom moru vozili i pomorce-ribare koji su se smjenjivali na ribaricama.
Ukupno su u brodogradilištima u tadašnjoj Saveznoj Republici Njemačkoj od 1963. do 1969. sagrađena 22 broda ovog tipa, koji su se međusobno razlikovali samo u nekim sitnijim detaljima. Od toga je šest brodova sagrađeno za SSSR, a ostali kao klasični brodovi-hladnjače za prevoz južnog voća i ostale kvarljive robe, za njemačku kompaniju Willy Bruns & Co. iz Hamburga koja je bila specijalizovana za tu vrstu brodova. Još četiri od tih njemačkih brodova kasnije je kao polovne, kupio SSSR.
Od šest brodova koji su namjenski građeni za Sovjete, brod “Škval” (“Shkval”) bio je drugi u seriji, nakon predvodnika “Vetera”. “Škval” (gradnja broj 348) je isporučen 29. maja 1964. iz brodogradilišta Rheinstahl Nordseewerke u Emdenu. Zajedno sa “Veterom”, “Škval” je dodijeljen ruskoj Crnomorskoj ribarskoj floti, dobio je oznaku FT-0348 i radio pozivni znak UYGV, a matična luka mu je bila Sevastopolj na Krimu u tadašnoj Ukrajinskoj sovjetskoj socijalističkoj republici. Osim po Crnom moru, “Škval” je narednih godina opsluživao i sovjetske ribarice koje su radile i u vodama Mediterana.
Naredni brodovi iz ove serije “Tajfun” takođe dodijeljen Crnomorskoj flotili, sa bazom u Sevastpolju), “Štorm” koje je opsluživao Baltičku robarsku flotilu iz svoje matične luke Klaipeda u današnjoj Litvaniji, te takođe brodovi za Baltičku flotilu “burja” sa bazom u Rigi u današnjoj Letoniji, odnosno “Briz” sa matičnom lukom Talin u današnjoj Estoniji.
Svi oni, osim “Škvala”, imali su duge i srećne karijere i radili su tridesetak godina, sve do sredine, odnosno druge polovine devedesetih godina prošlog vijeka, kada su izrezani u rezalištima u Indiji i Pakistanu. “Škval” je, međutim, imao vrlo kratak život - samo 12 godina i spletom nesrećnih okolnosti stradao je u Boki Kotorskoj.
Naime, dok je taj lijepi brod bio na remontu u tadašnjem brodogradilištu “Veljko Vlahović” u Bijeloj gdje su sedamdesetih godina prošlog vijeka često navraćali brodovi sovjetske ribarske flote, u noći 17. na 18. jun 1975, na “Škvalu” je iznenada izbio požar. Uprkos svim naporima njegove posade, radnika brodogradilišta i vatrogasnih ekipa sa kopna, vatra se nije mogla obuzdati i ubrzo se raširila na kompetnu strojarnicu, a zahvatila je i nadgrađe “Škvala”.
Da se požar ne bi prenio na ostale brodove i postrojenja u brodogradilištu Bijela, remorkeri su buktećeg “Škvala” pod hitno oteglili van akvatorijuma brodogradilišta. U rano jutro 18. juna vatra je izazvala i pucanje drenaže i prodor mora u strojarnicu broda, pa je “Škval”, da ne bi potonuo u dubljoj vodi pred Bijelom, bio namjerno odvučen od remorkera i nasukan u plićaku uz obalu.
“Škval” je ubrzo krmenim dijelom, zbog prodora vode, legao na dno i nagnuo se na desni bok. Brod je bio skoro potpuno uništen jer je vatra razorila strojarnicu, rashladna postrojenja koja su bila “srce” ovog broda i popuno uništila kompletno njegovo nadgrađe.
“Škvalu” nije bilo spasa jer je njegova popravka bila komercijalno neisplativa. Stoga je brod uskoro podignut sa dna mora u plićaku pred obalom Bijele gdje je bio nalegao, ispravljen i privremeno stabilizovan, nakon čega su ga remorkeri splitskog “BRodospasa” oteglili na njegovo posljednje putovanje - do rezališta brodova u Svetom Kaju blizu Splita. Tu je izgorjela olupina nekad lijepog “Škvala” ubrzo pretvorena u hrpu izrezanog starog željeza.
Neuobičajena pomorsko-industrijska nesreća u Boki u kojoj nije bilo ljudskih žrtava, ali je pričinjena velika materijalna šteta, zabilježena je u periodici tadašnjeg vremena, ali je zanimljivo, uopšte nije uvedena u inače vrlo detaljnoj, monografiji o istorijatu Jadranskog brodogradilišta Bijela koju je ta firma, povodom 85. godišnjice osnivanja bijeljanskog škvera, izdala neposredno pred svoj poslovni kraj, 2012. godine.
Na tragediju “Škvala” osim par šturih starih novinskih tekstova spremljenih u arhivima jugoslovenskih dnevnih listova tog vremena, danas podsjeća tek nekoliko sačuvanih fotografija sa dramatičnim prikazima nasukanog i nagnutog broda devastiranog požarom, uz obalu u blizini rta Pijavica u Bijeloj.
Bonus video:
