Inicijativa za održavanje lokalnih izbora u jednom danu mjesecima je u ladicama Skupštine, a uprkos tome što je to jedna od preporuka Brisela i ima načelnu podršku političkih partija, nije sigurno da će biti prioritet u radu Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu u narednoj godini.
Ministar Ministarstva javne uprave (MJU) Maraš Dukaj je prije nekoliko dana ponovo uputio apel parlamentu da se Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu bavi tim pitanjem, s obzirom na to da je inicijativa već izvjesno vrijeme u skupštinskoj proceduri. Resor kojim rukovodi Dukaj je u maju podnio inicijative Skupštini i Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu da građani direktno biraju predsjednike opština i da se izbori u svim jedinicama lokalne samouprave održavaju istog dana.
Kopredsjedavajući Odbora Nikola Rakočević kazao je “Vijestima” da će Odbor u 2025. imati složen zadatak.
Istakao je da je obaveza pred Odborom da usvoji sve preporuke međunarodnih institucija koje prate izbore u Crnoj Gori, ali i da nađe dobre mehanizme profesionalizacije organa za sprovođenje izbora i damokratizacije izbornih procesa.
“Održavanje izbora u jednom danu je obaveza koju smo preuzeli u odnosu na izborne izvještaje ODIHR-a (Kancelarija za demokratske institucije i ljudska prava) i partnerske preporuke Brisela. Odbor mora pronaći mehanizam za implementaciju tog rješenja u izborno zakonodavstvo”, istakao je Rakočević.
Kovačević: Prednosti prevazilaze puko smanjenje troškova
Sagovornici “Vijesti” ukazali su da bi izbori u jednom danu donijeli značajne finansijske uštede, spriječili seljenje birača iz jedne u drugu opštinu, smanjili zloupotrebe u političkim kampanjama i omogućili transparentnije praćenje izbornog procesa i povećali povjerenje građana.
Programska direktorica CDT-a Milica Kovačević kazala je za “Vijesti” da održavanje svih izbora u jednom danu donosi brojne prednosti koje prevazilaze puko smanjenje troškova.
Naglasila je da bi ovakvo zakonsko rješenje moglo konačno zaustaviti zloupotrebe izbornog prava, poput fiktivnih migracija birača iz opštine u opštinu, kakve smo gledali u Šavniku.
“Nakon što je Ustavni sud 2020. ukinuo odredbu koja je zahtijevala prebivalište u opštini u trajanju od šest mjeseci za pravo glasa na lokalnim izborima, otvoren je prostor za manipulacije na koje smo godinama upozoravali”, istakla je Kovačević.
Ona je naglasila da je, međutim, nedostatak političke volje prethodnih saziva skupštine spriječio rješavanje ovog problema, što je dovelo do beskrajnog izbornog procesa u Šavniku, za koji niko ne nudi izvodljivo rješenje.
“Jedinstven izborni dan bi, međutim, obesmislio ovu vrstu zloupotreba jer bi birači mogli glasati samo u jednoj opštini po izbornom ciklusu”, istakla je.
U Šavniku izbori traju od oktobra 2022. godine, jer članovi biračkih odbora iz opozicione koalicije “Za budućnost Šavnika”, nisu dozvoljavali dijelu novoupisanih birača da glasaju jer su, tvrde, prepisani da bi podržali DPS. Na dva birališta, u zgradi Opštine i selu Kruševice, gdje pravo glasa ima 541 birač, glasalo se devet puta, posljednji put 18. decembra 2022, kad su izbori opet prekinuti, nakon čega Opštinska izborna komisija (OIK) nije mogla da se dogovori o tome da ih ponovi.
Do sada je pred pravosudnim organima procesuirano više desetina osoba zbog dešavanja u vezi sa izborima u Šavniku, koja su uključivala brojne incidente, pa i fizičke sukobe...
Kovačević je ocijenila da trenutna praksa fragmentisanih izbora onemogućava nepristrasno posmatranje i nezavisnu verifikaciju kvaliteta izbora.
“Međunarodne posmatračke misije ne organizuju se za izbore u nekoliko opština, dok domaće organizacije nemaju resurse da prate neprekidne cikluse. Jedinstven izborni dan omogućio bi transparentnije praćenje izbornog procesa i povećao povjerenje građana”, ocijenila je Kovačević.
Ona je istakla da, osim toga, izbori u jednoj ili nekoliko opština trenutno usmjeravaju ogromne resurse političkih partija i javnih institucija na mali broj građana, stvarajući neprimjeren pritisak na birače:
“Upregnu se svi partijski resursi, zloupotreba javnih resursa se usmjeri na samo jedan grad, funkcioneri presele sve svoje aktivnosti na jedno mjesto, propagandna mašinerija iz zemlje i regiona puca iz svih oružja u iste mete”.
Istakla je da zloupotreba javnih resursa i propagandni pritisci u takvim situacijama ograničavaju slobodu građana da formiraju stavove bez neprimjerenog uticaja.
“Održavanje izbora u jednom danu značajno bi smanjilo ovakve pritiske i omogućilo mirniji i pošteniji izborni ambijent, pa bi bilo puno teže gledati scenarije poput ‘bitke za Nikšić’ prije tri godine”, kazala je Kovačević.
Ona je naglasila da konstantni izborni ciklusi negativno utiču na političku dinamiku i efikasnost vlasti.
“U atmosferi neprestane kampanje, odluke se odlažu, reforme se sputavaju, a neprincipijelna politička partnerstva formiraju zbog lokalnih interesa”.
Tokom ove godine održani su lokalni izbori u Beranama 8. decembra, u Budvi 17. novembra i 26. maja, Podgorici i Kotoru 29. septembra, u Gusinju 15. septembra i Andrijevici 3. juna.
Naredne godine će biti održani redovni izbori u Nikšiću, Herceg Novom, Petnjici, Cetinju i Mojkovcu.
Kovačević je ocijenila da bi jedinstven izborni dan relaksirao političku scenu, omogućio vlastima da se fokusiraju na sprovođenje svojih programskih ciljeva i donio stabilniji politički sistem.
“Sve ove prednosti jasno ukazuju na to da je ovo rješenje neophodan korak ka izgradnji transparentnijeg i pravednijeg izbornog procesa”, istakla je Kovačević.
Bogdanović: Model koji može značajno unaprijediti političku stabilnost
Predsjednik kluba poslanika Demokrata Boris Bogdanović kazao je da lokalni izbori u jednom danu predstavljaju nasušnu potrebu Crne Gore.
Istakao je da je riječ o modelu koji može značajno unaprijediti političku stabilnost, demokratiju i ekonomski racionalizovati procese koji prate izbore.
“U društvu kakvo je crnogorsko, gdje političke tenzije često preplavljuju javni prostor, izbori u različitim opštinama u različito vrijeme dodatno opterećuju građane i politički sistem. Svaki novi izbori donose nove kampanje, neprestanu mobilizaciju političkih subjekata i atmosferu podjela”.
On je istakao da kada bi svi lokalni izbori bili održavani istog dana, to bi omogućilo smireniji politički ambijent i fokusiranje na ključne teme od značaja za građane - ekonomiju, obrazovanje, zdravstvo i životni standard, umjesto na stalne političke obračune.
Bogdanović je kazao da bi izbori u jednom danu donijeli značajne finansijske uštede:
“Političke kampanje bi bile racionalnije i jeftinije, jer bi partije morale da se fokusiraju na suštinu svojih programa, a ne na neprekidno održavanje kampanja u različitim djelovima zemlje”.
Istakao je da ovaj model ne samo da štedi budžet, već i vrijeme građana i institucija koje su uključene u izborni proces:
“Fokus bi se pomjerio sa logistike i administracije na stvarne političke ciljeve i rezultate”.
Bogdanović je kazao da jedna od ključnih prednosti održavanja svih lokalnih izbora u jednom danu jeste i smanjenje zloupotreba u političkim kampanjama.
“Trenutni sistem omogućava političkim subjektima da se ciljano fokusiraju na određene opštine, gdje često koriste sve raspoložive resurse za pridobijanje birača, što može uključivati i zloupotrebu državnih resursa, neprimjeren pritisak na birače, nezakonita sredstva ili manipulaciju izbornim procesom”.
Kada bi svi izbori bili u jednom danu, istakao je da bi ovakve zloupotrebe bile značajno otežane jer bi pažnja političkih aktera bila podijeljena na cijelu zemlju.
“Osim toga, biračima bi bilo omogućeno da bez dodatnih pritisaka donesu svoju odluku, oslobođeni uticaja ciljane propagande u kampanjama usmjerenim na jednu ili nekoliko opština. Na taj način bi se građanima vratio osjećaj slobode i nezavisnosti u odlučivanju”.
Adrović: Izaći iz stalnih izbornih procesa
Član Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu i poslanik Bošnjačke stranke (BS) Admir Adrović je kazao da BS podržava predlog da se svi lokalni izbori održavaju u istom danu uz neposredan izbor predsjednika opštine.
Istakao je da pored smanjenja troškova, razlog zbog kojeg smatraju da je ovo rješenje dobro je to što bi se spriječilo seljenje birača iz jedne u drugu opštinu.
“Takođe, kada imamo lokalne izbore u nekoj opštini imamo određena ograničenja koja se odnose na redovno funkcionisanje državnih institucija. Smatramo da kao društvo treba da izađemo iz situacije da smo konstantno u izbornim procesima, jer to izaziva određene aktivnosti političkih aktera i onda to sprečava mogućnost da se fokusiramo na rješavanje problema”.
Ključna preporuka iz evropskih izvještaja
Milica Kovačević je kazala da inicijativa za održavanje izbora u jednom danu nije nova, već je zadatak koji je bio u djelokrugu kako prethodnih odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu od 2018. godine, tako i u zadacima definisanim u Odluci o obrazovanju trenutnog odbora - “definisanje rješenja o načinu održavanja lokalnih izbora u svim jedinicama lokalne samouprave u jednom danu”.
“To je i jedna od ključnih preporuka koja se pojavljuje u evropskim izvještajima i dokumentima od 2018. godine”.
Ona je naglasila da je Evropska komisija isticala da je zbog konstantnog održavanja izbora politički pejzaž obilježen produženom i izrazito personalizovanom izbornom atmosferom, a posmatranje izbora otežano, posebno za međunarodne posmatrače, što ostavlja prostor za tvrdnje o nepravilnostima koje nije moguće nezavisno procijeniti.
Rakočević: Pažljivo sa neposrednim izborom predsjednika opština
Nikola Rakočević kaže da neposredni izbor predsjednika opština nije preporuka međunarodnih partnera, ali smatra da bi se toj ideji moralo pristupiti sa pažnjom.
“Jer neposredan izbor predsjednika opština i gradonačelnika, ukoliko se to pitanje pravilno uredi zakonom, može biti korak u dobrom smjeru ka otvaranju izbornih listi, što bi značilo veću demokratizaciju i transparentnost izbornog procesa”.
Bonus video:
