Početkom 2010. naučnici u fabrici za bogaćenje uranijuma u Natanzu u Iranu gledali su kako se njihova infrastruktura raspada neobjašnjivom brzinom. Tehničari su izvršili inspekciju opreme, ali nisu mogli da pronađu objašnjenje zašto se centrifuga fabrike - mašina koja izoluje izotope uranijuma potrebne za nuklearnu energiju - okreće neobičnom brzinom, a onda posustaje.
Pet mjeseci kasnije sajber obezbjeđenje koje se bavilo na prvi pogled nevezanim padom mreže u Iranu sasvim slučajno je pronašlo krivca: ubačeni kod koji je kompjuterima i centrifugama koje su kontrolisali dao instrukcije da pomjeraju brzinu sve dok se njihovi djelovi ne polome, dok simultano imitira normalne instrukcije operatora. Bio je to kompjuterski malver sposoban da nanese fizičku, stvarnu štetu, prvo svjetsko digitalno oružije čiji tvorac je američka obavještajna služba.
“Stuxnet”, kako je ovaj “crv” dobio ime, obilježio je more promjena u međunarodnim odnosima. To je prvi poznati primjer u istoriji da je neka zemlja upotrijebila napad sajber oružjem kako bi nanijela štetu protivniku, umjesto prikupila obavještajne podatke. Novi dokumentarac HBO-a “The Perfect Weapon” u centru pažnje ima upravo ovaj događaj i prošlu deceniju punu zastrašujućeg internacionalnog sajber rata.
Sa “Stuxnetom”, za koji se smatra da ga je razvila američka Agencija za nacionalnu bezbijednost 2005, SAD su “prešle Rubikon”, kaže Dejvid E. Sanger, dugogodišnji novinar “New York Timesa” koji se bavi temom nacionalne bezbjednosti.
“Amerika je praktično legitimizovala upotrebu sajber oružja protiv druge zemlje kojoj niste objavili rat. To je poguralo svijet u potpuno novu teritoriju”, objašnjava on.
“The Perfect Weapon”, baš kao i Sangerova knjiga istog imena, na uzbudljiv način prati otvaranje Pandorine kutije nakon otrikća “Stuxneta”, od hakovanja koja su dobila ogroman medijski publicitet, kao što su curenja mejlova Demokratskog nacionalnog komiteta uoči izbora za američkog predsjednika 2016. za koje su zaslužni ruski hakeri, curenja bitnih mejlova iz kompanije “Sony” 2014, do onih manje poznatih, ali i dalje veoma važnih razvitaka onoga što je u suštini multinacionalni, virutelni hladni rat.
“Ispod naših noseva dešava se cijeli jedan rat koji sponzoriše država. A sve to sprovode ‘kriminalci’, ali njih sponzorišu države kao što su Iran, Sjeverna Koreja, Kina, Rusija i Amerika, da djeluju protiv njihovih neprijatelja”, kazao je Džon Mađio, reditelj pomenutog dokumentarnog filma za britanski “Guardian”. Tokom malo manje od sat i po trajanja, film “The Perfect Weapon” prikazuje jačanje i širenje sajber ratovanja u posljednjoj deceniji: kako su se napadni ransomver i kampanje dezinformisanja od sporedne teme (do 2007. sajber ratovanje nije bilo naročito važno po procjenama opasnosti američke vojske) pretvorili u relativno jeftinu, pristupačno i potencijalno vrlo destruktivnu vrstu međunarodnih odnosa.
“Asimetrija ove vrste ratovanja je veoma finansijski pristupačna za zemlje koje su pod ekonomskim restrikcijama SAD”, ističe Mađio.
Zemlje niže ekonomske snage, kao što su Iran i Sjeverna Koreja, mogu da zadaju bolne udarce američkom biznisu, recimo, i to prilično jeftino. Bagovi kao što je “Stuxnet” mogu da poremete elektronske mreže, zatvore aerodrome ili utiču na ranjivu glasačku infrastrukturu. Budućnost ratovanja zato prema Mađiju neće se odvijati “u čizmama na zemlji, već u prstima na tastaturi”.
“The Perfect Weapon” stavlja u novi kontekst dobro poznata hakovanja i sajber napade, kao dio mnogo većeg sajber arsenala dizajniranog za destabilizaciju, osvetu i krađu. Kroz intervjue sa sajber ekspertima, bivšim bezbjednjacima i prisjećanja meta hakovanja kao što su Džon Podesta, Hilari Klinton i Set Rodžen, ovaj dokumentarni film stavlja ljudsko lice na temu koja često zbunjuje i nije baš najbolje shvaćena od strane šire javnosti.
Film iznosi argument koji su istakli brojni sajber i medijski eksperti, da skretanje pažnje na mejlove koji su procurili, te pogotovo narativ da je Demokratska partija namjestila izbore protiv senatora Bernija Sandrsa, jeste namjera Kremlja kako bi destabilizovao zemlju uoči izbora. Sam aspekat ruskog miješanja stvorio je okruženje u kojem “ništa nije stvarno i sve je moguće”, kaže Podesta u filmu.
“To uništava kredibilitet demokratije i to je ono što Putin želi”, uvjeren je on.
“Amerika je posebno ranjiva kad su ovakvi napadi u pitanju, zbog naše otvorenosti u javnoj sferi. Dezinformacije i hakerski napadi su efektan način širenja haosa”, ističe Mađio.
Sajber oružja ne moraju da pogode da bi bila efektivna, zbog “hakovanja percepcije”, kako to naziva Sanger - priznanje inostranog miješanja kao mogućnosti u nejasnom scenariju, nepotpuno razumijevanje situacije uništava povjerenje u američke demokratske procese i otvara vrata za razne rasprave. Finalna trećina filma “The Perfect Weapon” pokriva zabrinjavajuće sajber napade od izbora 2015. kada je Rusija hakovala američki glasački sistem.
Zbog toga su mnogi zabrinuti i zbog predstojećih izbora, a u međuvremenu su Rusi sproveli “NotPetya” sajber napad, operaciju u Ukrajini koja je “inficirala” mreže brojnih korporacija širom svijeta, od “Maerska” do “FedExa”. Prema riječima Mađija, kako sve više informacija vezanih za sajber ratovanje izlazi na vidjelo, potrebna je i veća transparentnost i odgovornost međunarodne zajednice.
“Imamo Ženevsku konvenciju, pravila vezana za određena oružja, hemijska, nuklearna, ali nemamo za sajber oružja. Rast onoga što se dešavalo u posljednjih desetak godina moraće da izazove sastanak predstavnika međunarodne zajednice kako bi se odredila pravila po pitanju korišćenja ove vrste oružja”, dodaje on.
Mađio kaže da je cilj filma da ovaj fenomen koji je do sad bio prilično u sjenci izađe na vidjelo kao što pristupačniji i humaniji, te da publika prepozna sajber ratovanje, udare na infrastrukturu i njegove negativne efekte na institucije.
“To je svijet u kojem živimo danas, ovo je novo normalno”, kaže Brendon Skot, predsjednik Gradskog vijeća u Baltimoru, gradu koji je 2019. ransomver napad koštao fajlova skupljanih 12 godina i 15 miliona dolara.
Bonus video:
