Još se vije kriza Evropom i dužnički teret stoji kao opomena i prijetnja stabilnosti mnogih evropskih ekonomija. Uzdrmani korpus evropskog projekta, koliko god u osnovi imao humanu i pragmatičnu ideju okupljanja i udruživanja oko univerzalnih vrijednosti koje baštini civilizacija, teško nalazi put do rješenja koja bi učvrstila integrativnu nit na osnovama čvršće monetarne, fiskalne ili neke druge forme. Ipak, evropska ideja je živa, iako svijet i čovjek u njemu, u svojoj nesavršenosti često ograničen uskim nacionalnim interesima i vizurama, svoja suverenistička prava s oprezom transponuje na zajednicu.
Ovih dana, nakon zatvorenih poglavlja koja tretiraju nauku i obrazovanje, aktuelan je proces skrininga nacionalne regulative po pojedinim poglavljima koja će biti predmet pregovora sa EU. Ozbiljnost i kompetentnost u početnim aktivnostima ovog procesa pokazuje odlučnost i spremnost da se strateški cilj usmjerenja na evroatlantske integracije pragmatično fundira, i pored toga što je ekonomska politika u prvim mjesecima ove godine, u uslovima poremećenih razvojnih performansi, suočena s izazovima finansijske konsolidacije i stvaranja uslova dugoročne stabilnosti javnih finansija. Ovladavanje strategijom održivog javnog duga i saniranja budžetskog deficita, uz programe štednje u sferi javne potrošnje, u tom smislu, opredjeljuju aktivnosti u ovoj godini, uz napore da se ojača prihodna strana budžeta prilivom po osnovu legalizacije sive ekonomije, naplate zaostalog poreskog duga i jačanja finansijske discipline i težnju da se, i pored svih teškoća, očuva razvojni potencijal stimulativnosti poreskog sistema i drugih mjera kojim se generiše privredna aktivnost. Pozitivni impulsi u tom smislu koji dolaze iz prioritetnih privrednih sektora, te bankarskog sektora koji uz dobru likvidnost pokazuje znake pojačanog interesa za nove plasmane i aktuelnu podršku Svjetske banke budžetskoj konsolidaciji i Njemačke razvojne banke (KWF) za infrastrukturne projekte, ohrabruju i pokazuju da sistem ima podršku međunarodnih finansijskih institucija, iako je procjena Svjetske banke o mogućnostima rasta crnogorske ekonomije u 2013. smanjena na 1,8% (projektovano 2,5%). Dakako, i dalje su prisutni teret enigme oko ekonomski održivih rješenja vezanih za KAP i druge sisteme, problemi nelikvidnosti, nedovoljne konkuretnosti i slabe izvozne usmjerenosti. Istovremeno, postoje vrlo konkretne najave mogućnosti da se pokrene neki od krupnih projekata iz oblasti putne infrastrukture, energetike i turizma čime bi se stvorili uslovi za dugoročno aktiviranje domaćih kapaciteta uz uticaj na novo zapošljavanje i uopšte snažan i očekivan upliv multiplikacionog efekta na ukupan rast i razvoj ekonomije.
No, evropska priča i tekući problemi, iako konfliktni, samo su povod za jedan nepretenciozan osvrt na neke limite objektivnim mogućnostima dinamičnijeg razvoja. Označavajući ih kao svojevrsne stereotipe, prije svega, ima se u vidu taj genetski kod inferiornosti po kome je sve ono što dolazi sa strane bolje i vrednije, a svaka autentična ideja i aktivnost podvrgnuta nekritičkom sudu negacije. Funkcionišući nesvjesno dugo na toj matrici, ne tako davno, mogli smo se suočiti sa ponižavajućom floskulom o ugroženosti elementarne sposobnosti da se prehranimo u slučaju državnog osamostaljenja (?!), što dosta govori o sindromu inferiornosti. Izoštravajući ovu vizuru do karikaturalnog, bez namjere da se tragovi takve percepcije traže u današnjim prilikama, samo se ukazuje na objektivno velik potencijal koji Crna Gora ima u raspoloživom humanom, prirodnom, geopolitičkom i drugom resursu čijom aktivacijom, uz sve naznake da to zahtijeva i kapital i vrijeme, ali i više vjere u sopstvene mogućnosti i viziju, sistem može nesporno da uspješnije razvija funkcije propulzivnosti. Zato, ne dovodeći u pitanje tako nesporne benefite od evropskog procesa, upravo kroz proces jačanja sopstvenih inicijativa i moći, treba doprinositi afirmaciji spremnosti i sposobnosti za prihvatanje standarda civilizacijskog progresa.
Veliki napori koji se čine da se sistem javnih finansija, u uslovima razornog dejstva krize, konsoliduje i dovede na mjeru dugoročne održivosti uvijek pokreću asocijaciju na naš, uglavnom profani, doživljaj države kao sistemske tvorevine koja, po pravilu, ugrožava i uskraćuje naša prava. Iz te perspektive, država kao takva je pribježište svih naših realnih i nerealnih zahtjeva i očekivanja i od nje je tako poželjno samo uzeti. Čak i u uslovima kad je, zakidajući je neizvršavanjem svojih poreskih i drugih obaveza, dovodimo u poziciju da u svojim bilansima ne može naći prostor za alimentiranje svih konstituisanih prava i obaveza. Naravno, detaljnija elaboracija bi nas neminovno uputila i na nesavršenosti sistema koji u svojoj tranziciji objektivno nije bio podjednako pravedan prema svim građanima. No, namjera je bila ukazati na to da je odnos države i građanina dvostran odnos koji u regularnoj konstelaciji predstavlja značajan razvojni resurs.
Nalazeći ishodište u onim stranicama istorije koje su uslovljavale i oblikovale život u kolektivitetu sa formiranom svijesti nepovjerenja i straha od svega što nosi izazov novog i rizičnog, u savremenim uslovima nije teško naći tragove tog istorijski uslovljenog odnosa. Otuda rezerva i nedovoljna inicijativa prema novim preduzetničkim projektima koji logikom kapitala i tržišta, po prirodi stvari, razbijaju mnoge uhodane rezone otvaranjem nekih novih razvojnih perspektiva u kojim nema mjesta za olako stečene privilegije. S druge strane, često nekritički odnos prema inicijativama sa strane može da ugrozi interese koji počivaju na autentičnosti i specifičnosti naših realnih potreba. U takvom dualitetu, afirmacija individualnih vrijednosti i kapaciteta predstavlja resurs na kojem u većoj mjeri treba da počiva sistem otvorene, tržišno orijentisane ekonomije koji konkurenciju i konkurentnost drži kao objektivnu mjeru uspješnosti i validnosti, nasuprot hijerarhijskim, formalnim ili statusnim pojavnim oblicima vrednosnog odredjenja ličnosti.
Naravno, vrijednosni sistem koji u svojoj nespornoj potrebi da se prilagođava novim odnosima afirmiše profani odnos prema materijalnom bez utemeljenja u objektivnoj zasnovanosti na radu i sposobnosti i bez dovoljno razumijevanja i mjere za napore u sferi inovativnog, istraživačkog i duhovnog pregnuća kojim se mijenja i pokreće svijet okoštalih uvjerenja.
Pokazujući se kao lider u regionu u naporima da u okviru evropskog procesa osnaži nove vrijednosti i pravila, Crna Gora svakako pokazuje da svojom otvorenošću i saradnjom razumije globalne procese i teži da svoj razvoj uskladi s pravilima razvijenog svijeta. Uz širok prostor da se taj proces učini probitačnijim, ona pokazuje i sposobnost da se u većoj mjeri artikuliše sopstveni ekonomski identitet, kreativnost, inicijativa i interes, kao i sposobnost da se iskoriste prednosti regionalnog povezivanja, raskidajući pritom sa stereotipima o kojim govori ovaj skroman prilog.
Bonus video:
