Valjda je u čovjekovoj prirodi da konstituisana prava i utvrđene privilegije doživljava kao mjeru ispod koje nema mjesta razumijevanju za preispitivanje njihove objektivne utemeljenosti i održivosti u prilikama i vremenima koja povremeno dođu i uzdrmaju naše vrijednosne predstave i poimanja svijeta promjena.
Tako globalna ekonomska kriza, od 2008. pa do ovih dana, na ozbiljnu probu stavlja prirodnu težnju i očekivanja da se stvaranjem uvećane nove vrijednosti unapređuje kvalitet života. Zato širom Evrope, konsternirane dužničkom krizom, veliku buru podižu mjere ekonomske politike koje neminovno ograničavaju i uskraćuju okvire javne potrošnje u kojima potrebe i želje nadmašuju produkcione snage sistema.
Razumljivo, u takvim prilikama, u nedovoljno razvijenim ekonomijama, posebno izoštrena senzitivnost na preduzete mjere, u osnovi nužno rigidne, proizvodi nezadovoljstvo i frustraciju.
U svijetu poremećenih finansijskih tokova i ugroženih performansi ekonomskih sistema, štednja je postala planetarni proces. Devastacija prirodnih resursa, sa ne tako svijetlim perspektivama u pogledu njihove regeneracije i nerealne procjene o beskonačnosti prostora za uvećanje kapitala, što je dovelo do pregrijane tražnje i pucanja balona naduvanih očekivanja, koliko god da počivaju na bezgraničnoj ljudskoj pohlepi, dovele su do otrežnjenja. Zato se svijet, svjestan povezanosti promjena, mobiliše da održi stabilnost i perspektivu razvoja. U tom svjetlu, u fokusu ovog teksta je fenomen štednje koja čini mjeru i tako prirodnu reakciju pred faktima novih realiteta.
Očekivani odloženi efekat krize u ovoj godini u Crnoj Gori, nakon rasta od 2,5% u prošloj, uz pad privredne aktivnosti, te škoće u ostvarivanju projektovanih prihoda Budžeta, aktiviranje garancija na kredite za podršku velikim industrijskim sistemima, sa neminovnim porastom zaduživanja koje je usmjereno na rehabilitaciju budžetskih deficita, uz korigovanu procjenu rasta ekonomije za 2012. na 0,5%, doveli su do rebalansa budžeta.
Smanjenje rashoda i egzemplarna redukcija zarada funkcionera, te dnevnica i drugih troškova, bila je neminovnost i žrtva koju sistem i društvo u cjelini mora podnijeti u novim prilikama. Međutim, koliko god rebalans u nekim krugovima bio primljen kao akt priznanja neuspješnosti, on u suštini čini kontinuitet procesa obuzdavanja potrošnje.
Ekonomska politika je od 2008. tokom čitavog perioda razornog djelovanja krize, bila upućena u dobroj mjeri na štednju, pa je, po raznim osnovama, efekat štednje iznosio oko 300 miliona eura što čini oko 10% BDP-a. Naravno, javna potrošnja još nije u okvirima potpune održivosti sistema. Zato i istrajavanje na procesu strukturnih reformi razumljivo proizvodi i neprijatne efekte.
Ono što je značajno u izmijenjenom Zakonu o budžetu za 2012. je svakako težnja da se sačuvaju od korekcije izdvajanja za plate, penzije i socijalna davanja, opšta stopa PDV-a, čije bi povećanje preko potrošnje ugrozilo standard i da se, samo simbolično, umanji kapitalni budžet, koliko god da njegov objektivni kvantum nema dovoljnu kapacitativnost generisanja oporavka ekonomije.
Dobar je izbor da se sačuvaju stope poreskog opterećenja biznisa, siva ekonomija u većoj mjeri uvede u legalne tokove, obezbijedi disciplina naplate poreza, a garancije isključivo vezuju za razvojne projekte, što u cjelini otvara prostor za razvoj nove aktivnosti i jačanje budžetskih prihoda. Uz to, rebalans prate i iznuđene mjere naplate poreza na SIM kartice, električno brojilo i kablovski TV priključak, sa puno razumijevanja za prigovore za određenu nekonsekventnost u odnosu na moderni koncept fiskalne politike koji Crna Gora implementira i usavršava.
To je bio i dobar povod za osvrt na tezu koja se odnosi na ograničenost efekata ekonomskog instrumentarijuma koncentrisanog isključivo i primarno na mjere štednje. Promoter teze, autoritativni Džozef Štiglic, u simplificiranoj interpretaciji, smatra da bi isključivost diskursa na stezanje kaiša neminovno vodilo kolapsu ekonomije. Teza implicira aktivniji odnos i postavlja u prvi plan mjere za stvaranje neophodnog impulsa koji će generisati interes za privrednom aktivnošću i omogućiti rast ekonomije.
Koliko god nam formula podsticanje rasta u ovom trenutku ličila na račun kvadrature kruga, svijest o tome na nivou EU pokreće mjere da se preko Evropske centralne banke i Evropskog fonda za sigurnost ojača kapacitet podrške saniranju dužničkih problema i time utiče na stabilnost ukupnog ekonomskog prostora.
Sve ovo još neće biti dovoljno da se oformi ambijent progresa u kojem razmah preduzetničke inicijative pokreće svijet ekonomije naprijed. U takvim uslovima, saradnja na razvojnim projektima brzorastućih dalekoistočnih ekonomija koje raspolažu efektivnim kapitalom je podsticajna za potrebno reaktiviranje interesa potencijalnih investitora. Jer nove investicije u zdravijem i podsticajnijem okruženju su, čini se, modus vivendi oporavka ekonomije.
Nedavno učešće ministra finansija na sastanku MMF-a i Svjetske banke bila je dobra prilika da se provjeri koncept mjera ekonomske politike usmjeren na obezbjeđivanje održivosti javnih finansija i stabilnosti sistema prilagođavanjem uslovima koje je ekonomska kriza objektivizirala i, a to se čini posebno značajnim, mjere dugoročno koncentrisane na rast.
Podrška izvršenom izboru u tom pogledu i razumijevanje za aktuelne budžetske poteškoće, treba da rezultira konkretnim projektima pomoći za kontrolisanje budžetskog deficita. Na tim premisama u dobroj mjeri se i baziraju projekcije deficita i nivoa javnog duga za 2012. od 2,5%, odnosno 50,1% BDP-a respektivno što je u okvirima kriterijuma iz Mastrihta. U svakom slučaju, čini se da podrška međunarodne zajednice, uz dobro odmjerene domicilne sistemske podsticaje, ima poseban efekat na kreiranje novih stranih direktnih investija i smanjivanje opreza investitora.
U tom kontekstu dobar signal čini i nedavno učlanjenje u STO čime se otvaraju nove perspektive za ekonomsku trgovinsku saradnju, te spremnost Evropske banke za obnovu i razvoj da podrži bankarski sektor, razvoj malih i srednjih preduzeća i pokretanje kapitalnih projekata. Aktuelni kontakti i najava partnerstva i ulaganja u infrastrukturne projekte sa investitorima iz Kine i Turske u ovim prilikama svakako ohrabruju.
Koncept ekonomske politike oslonjen u osnovi na jačanje kredibilnosti ekonomije i aktivnosti malih i srednjih preduzeća, dobiće i posebnu podršku kreditnim sredstvima Evropske investicione banke od 50 miliona eura, koja će Investiciono-razvojni fond putem svojih kreditnih šema, usmjeravati na projekte koji najviše doprinose multipliciranju privredne aktivnosti. U svakom slučaju, pred nama su dani realnosti koja nije uvijek sjajna. Sa štednjom koja nije u konfliktu sa rastom, ali i latentnom potrebom da sa razvijenim svijetom podijelimo nedoumice i iskušenja u traženju i aktiviranju pokretačkih snaga rasta i razvoja.
Bonus video:
