Grupa 8 je nedavno zatražila od Evropske banke za rekonstrukciju i razvoj, koja je osnovana u cilju da podrži postkomunističku tranziciju ka demokratiji i tržnišnim ekonomijama centralne i istočne Evrope, da svoje iskustvo upotrijebi u Egiptu. Ali, koje su to lekcije iz iskustva tranzicije u istočnoj Evropi releveantne za države sjeverne Afrike ili Bliskog istoka?
Važna razlika je da, za razliku od istočne Evrope 1989. godine, države “arapskog proljeća” nemaju ekonomiju centralnog planiranja. Dok je država uključena u veliki dio ekonomske aktivnosti i prava vlasništva su često predmet spora, privatno vlasništvo je, ipak, čvrsto uspostavljeno.
Subvencije su uobičajene, ali cijene nisu fiksne. Moglo bi biti prepreka za međunarodnu trgovinu, ali ne kao u istočnoj Evropi, koja je uglavnom trgovala sa sobom na iskrivljen i vještački način.
Zato bi u zemljama istočne Evrope danas – i dvije decenije reformskog iskustva koje ih je dovelo tamo gdje su sada – trebalo da tražimo paralele sa sjevernom Afrikom.
Uprkos finansijskoj krizi, politički i ekonomski napredak u centralnoj Evropi i Baltičkim državama je značajan. Sa druge strane, većina država bivšeg Sovjetskog Saveza je kao većina u sjevernoj Africi i na Bliskom istoku – “zaglavljena u prelazu.” Neke, poput Bjelorusije i Uzbekistana, nisu praktično ni počele reforme.
Bogatstvo istočnoevropsko tranzicionog iskustva nudi korisna uputstva za izlaz iz situacije “zaglavljen u prelazu”. Emotivne rasprave o “šok terapiji” nasuprot gradualizmu zamijenjene su širokim konsenzusom da se, iako je potrebno da istražujemo političke mogućnosti, ništa ne može postići odjednom i vraćanje na početak je uvijek prijetnja. Pažljivo ređanje reformi je od ključnog značaja za krajnji uspjeh.
Započinjanjem vidljivijih i popularnijih reformi na kraći rok, kreatori politike mogu stvoriti oslonac za teže reforme u kasnijem periodu. Ključni oslonac za političke i ekonomske refome u centralnoj i istočnoj Evropu su privatna mala i srednja preduzeća.
Razvoj privatnih sektora sa značajnim brojem radnih mjesta je čak važniji u državama poput Egipta, koje imaju puno mlađe stanovništvo, koje se brzo uvećava.
U tom procesu država bi trebalo da igra važnu ulogu. Pravovremeni pozivi u mnogim državama na rušenje starog sistema utrli su put za sofisticiranije procjene. Snažna država je potrebna da podrži nova tržišta i nametne zakone i regulativu, i mora investirati u obrazovanje koje pospješuje produktivnost, i u zdravstvenu zaštitu.
Druga lekcija je da ne bi trebalo da brinemo previše zbog smjenjivanja političkih većina. Zapravo, sposobnost birača da uklone aktuelne vlade se ispostavila kao snaga a ne slabost. Poljsku vladu koja ja pokrenula prvobitne “šok terapija” reforme zamijenila je koalicija naklonjena “gradualizmu” i sa većom brigom za ishod raspodjele.
Od tada su se smjenjivale poljske vlade različitih orijentacija. Na kraju, država je stvorila prosperitetnu ekonomiju i dobro uspostavljenu demokratiju sposobnu da se bori sa nevoljama poput globalne finansijske krize i tragične smrti predsjednika države prošle godine.
Strah od neuspjeha ne bi trebalo da bude opravdanje da se zaobiđu parlament i civilno društvo. Važne ustavne reforme i normalni parlamentarni procesi su suspendovani u Rusiji početkom 1990-ih, zbog straha od sovjetskog oživljavanja.
Dok je ta mogućnost djelovala dovoljno realno u to vrijeme, sada znamo da je takav ishod bio veoma malo vjerovatan, s obzirom na ekonomski i politički bankrot sistema.
Danas, loše zamišljene reforme na sjeveru Afrike i na Bliskom istoku sprovode se na brzinu pod percipiranom prijetnjom islamskog ekstremizma. Međutim, čak i kada su ti strahovi osnovani, reforme bi trebalo procjenjivati na osnovu toga koliko su korisne i uz široke konsultacije.
U centralnoj Evropi i Baltiku, obećanje članstva u EU je ponudilo put kroz tranziciju. Kao i za većinu država Sovjetskog Saveza, koje su i dalje zaglavljene u prelazu, članstvo u EU nije izgledno za Sjevernu Afriku i Bliski istok. Ipak, njihova geografska blizina Evropi pojačava korist od trgovine i finansijske integracije. U zavisnosti od reformi, Evropa mora otvoriti svoje tržište i za južne i za istočne susjede.
Copyright: Project Syndicate, 2011.
Bonus video:
