Objašnjavajući kako je došla do zaključka da bi otvaranje firme i pokretanje nekakvog biznisa ovdje u Kopenhagenu imalo izgleda na uspjeh, jedna od mojih prijateljica, koja, da napomenem, spada u naše vrlo uspješne poslovne žene, ispričala mi je od čega je sve počelo. Jer počelo je jednim, na prvi pogled sitnim, ali vrlo važnim saznanjem. Saznanjem, da su Danci u samom svjetskom vrhu po proizvodnji smeća. Sa dnevnom proizvodnjom od 7 kg smeća po stanovniku daleko su iznad svjetskog prosjeka koji se procjenjuje na oko 2 kg po stanovniku, svaki dan. Ergo, isplati se ulagati u zemlji koja je po statistikama producent nevjerovatnih 13 miliona tona godišnjeg otpada jer tu se stalno, u nedogled, nešto kupuje i baca.
Nažalost, priča o smeću, svejedno da li na globalnom ili nacionalnom planu, mnogo je više izvor glavobolje nego potvrda da se stvari kreću u željenom pravcu kao u slučaju moje prijateljice. Brda, i još malo pa prave planine smeća, koje su naličje ubrzanog razvoja pogotovo velikih gradova trećeg svijeta, nikoga ne ostavljaju ravnodušnim. Malo je ko od nas ostao miran gledajući npr. dokumentarac o četvrtima Kaira, u kojima su hrišćanski Kopti stvorili svoju smetljarsku imperiju koja se do nedavno dosta uspješno nosila sa problemom odnošenja smeća ovog, vrtoglavo rastućeg, dvadesetmilionskog megapolisa. U koegzistenciji sa svinjama, koje su probavljale najveći dio gradskog otpada, koptskim smećarima je polazilo za rukom da problem smeća i čistoće grada drže decenijama pod kontrolom. A onda je došla vladina direktiva o totalnom istrebljenju svinja, sve zbog svinjske influence kojoj je trebalo stati u kraj. O svim posljedicama, pa i ovoj koja se ticala čistoće glavnog grada, nije mišljeno sistematski i do kraja jer je uskoro nastao haos. Kairo se, kao što je poznato, našao zatrpan smećem i okupiran nevjerovatnim smradom. Bez svinja kao važnog i jeftinog dijela sistema reciklaže smeća, ovaj prosto nije mogao efikasno funkcionisati. Sve ostalo je tražilo ogromna ulaganja za koja je trebalo vremena, i naravno para. O političkom kontekstu i osjetljivim međureligioznim odnosima između većinskog muslimanskog i manjinskog hrišćanskog stanovništva kao pozadini svega, ostalo je da se nagađa.
Ostali veliki afrički gradovi ponavljaju istu priču. Nastajanje smetljarskih gradova u gradovima matrica je koja je svugdje slična, s tim što je dovoz opasnog hemijskog i elektronskog otpada iz razvijenih zemalja dodatno iskomplikovao situaciju. Učinio da osjećanje bijesa prema njima, i pogotovo korumpiranom vlastitom državnom establišmentu koji to dozvoljavа, poraste do kritične tačke. Ovi transporti otpada koji su oko godinu dana sistematično kontrolisani(kontrolisao danski IMPEL u 6 velikih evropskih luka) sadrže 22 procenta ilegalnih transporta koji, uprkos Bazelskoj konvenciji koja ima za cilj da tome stane u kraj, odvoze još uvijek otpad iz razvijenih zemalja u siromašne zemlje Afrike i Azije, gdje zbog nedovoljne kontrole i korumpiranosti vlasti završava u kloakama i površinskim kopovima, ugrožavajući ozbiljno ljudsko zdravlje i živote. Naročit problem predstavlja elektronski otpad, najčešće korišteni kompjuteri i mobilni telefoni, koji proizvođači, iako po pravilima treba da preuzmu nazad, kao daleko jeftinije rješenje biraju da pošalju u zemlje trećeg svijeta sa objašnjenjem da se radi o reciklaži. Problem se komplikuje time što su i velike zemlje poput Kine, Indije i Pakistana, primaoci velikih količina ovog otpada. U krajnje primitivnim uslovima, gdje radnici samo što ne sjede u bazenima kiseline, odvija se proces sakupljanja zlata, srebra i drugih skupocjenih metala upravo iz tog elektronskog otpada. U Kini je, istina, zabranjen uvoz elektronskog otpada, ali znatne količine ovog otpada ipak ilegalno završavaju u kineskim lukama. Dok među mnogim stanovnicima trećeg svijeta koji direktno, na vlastitoj koži, plaćaju cijenu brzog i stihijskog razvoja, raspoloženje lebdi između bijesa i nemoći, na Zapadu u novije vrijeme postoje inicijative, da ne kažemo pokreti, da se stane u kraj bacanju smeća, plastike u prvom redu. Uprkos uređenom odvozu i sortiranju smeća, razbacana plastika, obzirom na dugi period raspada, dovodi pesimistično raspoloženje kod mnogih do kulminacije. Istina je da nivo desperacije kod oboljelih od udisanja opasnih gasova, oslobođenih bacanjem otrovnog evropskog hemijskog otpada u kloake jedne siromašne četvri Abidjana, nije isti kao kod ovih evropskih aktivista koji su odlučili da se uhvate u koštac sa problemom. Ribari koji dobrovoljno sakupljaju otpad po obalama i plažama, mali privatnici sa svojim efikasnim kombijima u akciji sakupljanja smeća, te sredovječni aktivisti, zapravo obični zaposleni ljudi, koji umjesto da idu na popodnevni odmor poslije posla idu da sakupljaju smeće, slika su ovog sakupljačkog aktivizma. Sve skupa, zbir malih inicijativa koje su dobile društvenu potvrdu i pozitivan medijski odjek. U ovdašnjim medijima odjeknu pozitivno i pomaci u ovoj oblasti na svjetskom planu, kao u slučaju zatvaranja smetljišta u brazilskom glavnom gradu Braziliji (2018.), koje je važilo za najveće latinoameričko smetljište otvorenog tipa. Ovo tim prije jer su evropski i posebno danski aktivisti učestvovali u projektu edukacije i prilagođavanja stanovnika ranijih smećarskih gradova novim uslovima života, sad kad je nestalo reciklaže smeća kao životnog zanimanja za mnoge od njih.
Priču o smeću mogli bismo završiti konstatacijom da je ono postalo paradigmom savremenog društva, pošto upravo odnos jednog društva prema ovom problemu odslikava njegovu unutrašnju dinamiku, njegovu volju da se ozbiljno i sistematično nosi sa problemima, i što je još važnije, da pokaže da je upravo to, društvo - zajednica zasnovana na empatiji prema svim njegovim dijelovima. U slučaju afričkih i azijskih zemalja u koje se često eksportuje po ljudsko zdravlje opasan otpad ona se sastoji u saosjećanju upravo sa gorespomenutim dijelovima društva. Ovima koji su u toj mjeri postali objekat u igri između velikih kompanija koje negiraju preuzimanje veće odgovornosti za njegovo odgovarajuće deponovanje, iako su po pravilima na to obavezne, i nacionalnih elita koje se bez ikakvih moralnih kočnica uključuju u sveopštu trku za novcem, prihvatajući prilično ravnodušno da je recimo u Abidjanu, najvećem gradu Obale Slonovače 2006. godine, zbog izlijevanja 400 tona uvezenog tečnog hemijskog otpada direktno u kloake siromašnih četvrti, ljekarsku pomoć svakodnevno tražilo od 1000 do 1500 zatrovanih ljudi.
Naravno, priču o smeću bi mogli zaokružiti i na rastućem aktivističkom pokretu, pa čak i na zgodnoj priči s početka ovog teksta, koja razvoj i napredak na jednom nivou povezuje s povećanom produkcijom smeća, samo kad brojevi o njegovom vrtoglavom porastu na planetarnom nivou i slike otrovanih i unesrećenih ljudi ne bi upućivale na naličje tog istog razvoja.
Bonus video:
