Nedavno objavljen tekst u Vijestima “Broj naučnika UCG čiji su radovi prepoznati na najvećem pretraživaču, povećao se za 50”) pokazuje da je i na ovim prostorima zaživjela neoliberalna, kvazinaučna i veoma upitna metodologija mjerenja naučnih rezultata, koja još nije prihvaćena u najvećem dijelu naučnog svijeta. Pri tome se ignoriše ozbiljna rasprava u naučnoj zajednici o tome da li se znanje mjeri ili vrednuje? Odnosno, zašto se skok u dalj mjeri, a umjetničko klizanje ocjenjuje?
Stav da se kvalitet ocjenjuje, a vrijednosti vrednuju, dok se mjeri samo prosječnost, proistekao je iz veoma upitnog i nekritički protežiranog modela “mjerenja” znanja. To je mnoge motivisalo da podsjete na krah koji je doživjela kraniometrija, koja je uzaludno pokušavala da postavi korelaciju između inteligencije i težine mozga. Tako je indikator mjerenja pokazao da veličina glave ne određuje nivo inteligencije. I da to što ste slon, ne znači da ste inteligentni.
Krah koji je doživjela ova teorija motivisala je brojne naučnike širom svijeta da savremene kvazinaučne skorojeviće upozore na sljedeće: prvo, vrijednost se ne može kvantifikovati, odnosno izmjeriti. Navode se primjeri poput onih u kojima ljekar može izliječiti veliki broj pacijenata i indeks može biti koliko želite, ali ih na kraju ostavlja ovakvim kakvi oni jesu: pošteni ostaju pošteni, ubice ostaju ubice, učeni, neuki, neznalice ili filantropi ostaju isto ono što su bili. Pokušaji mjerenja znanja, počev od napuštenog Index Thompson-Reutersa (impact factor) pa do Scopusa, Clarivate Analytics do Google scolarsa, ukazuju na napore da se znanje izmjeri a ne vrednuje, kvantifikuje a ne kvalifikuje, tj. ne ocjenjuje nego mjeri. Otuda i gotovo nevjerovatan zahtjev da se “znanje” mjeri, a ne vrednuje?
Relativno problematičan stav koji se (ne)osnovano pripisuje trendu dominacije prirodnih nauka i marginalizovanju humanističkih nauka u suštini se pokazuje i kao potreba neoliberalnog gomilanja profita na pokušajima da se “znanje” globalizuje. Tako se histerija mjerenja, koja se u savremenim polemikama na ovu temu dijagnostifikuje kao kvantofrenija, pokazala potpuno nekompetentnom za društvene nauke i umjetnost. U tom smislu se najčešće navode primjeri Šekspira, Baha, Vinsenta van Goga, Aristotela i drugih, koje kvantofrenija ne prepoznaje kao vrijednost i čija veličina ne proizlazi iz broja citiranja njihovih djela, već iz kvaliteta istih.Tačnije, djela koje spadaju u sferu umjetnosti i misli, tj. kategorija koje nije moguće kvantifikovati niti izmjeriti. Scionometriji treba kao alternativu ponuditi vrijednost.
Još drastičniji primjer besmisla citatometrije i scionometrije se pokazao u slučaju profesora O. H. Lowrya, čiji je jedan rad citiran viśe od 300.000 puta i tako postao najcitiraniji rad od 1945. do 2005, dok je čitav opus Alberta Ajnštajna citira tri puta manje ili 99.000 puta. U tom kontekstu je zanimljivo istrażivanje Catalinija i Lacaterei Oettija, koji su na uzorku od 146.000 članaka, utvrdili da 7% citata, čine tzv. negativni citati, što je u konačnom dovelo do toga da se mnogi, poput profesora O.H. Lowrya, nađu ni krivi ni dužni, u društvu najvećih umova čovječanstva. Odnosno, apsurd scionometrije ogledan u citatologiji gdje se ne razdvaja pozitivan i negativan kontekst citata upozorila je naučnu zajednicu na mogućnost da svaka budalaština može tehničkom operacijom postati reper naučnosti.
Posebno je pitanje automatskog indeksiranja, činjenicom da ste dio baze podataka. Zašto je do toga došlo? Prije svega zbog profita koji se mjeri milijardama dolara. Pokazalo se da baze podataka koje se kvalifikuju kao “pouzdani” deponenti znanja nastaju unutar globalnog transfera novca. Tačnije, kada se pogledaju časopisi i publikacije koji se indeksiraju na različitim listama ASCI, SCI, SCOPUS itd. vidi se da se “nauka” reducirala na skorašnju pamet koja nema ni tradiciju ni kontinuitet. Kada su navedeni kriterijumi, neselektivno i vrlo problematično, preuzmu samo u školske sisteme siromašnih društava i na univerzitete država koji pate od inferiornosti znanja o tehnologijama, onda se može desiti i takva senzacionalna stvar iz koje se izvodi zaključak da “nauka” stanuje samo na onim univerzitetskim jedinicama gdje bi se to moglo najmanje očekivati (npr. Fakultet za fizičko vaspitanje).
Jednostavno se radi o tome da je novcem zajednice, časopis iz određene oblasti ili sredine smješten u bazu podataka koja vrši indeksaciju, te tehničkom operacijom svaki rad u takvim časopisima bude indeksiran (izmjeren a autor registrovan). Nikoga više ne zanima, što su časopisi na tim listama problematični i sa stručnog i sa naučnog stanovišta, niti što se po desetak autora potpisuju ispod jednog rada, samo da bi mu se pojavilo ime. Bitna je forma koja zadovoljava mogućnosti tehničkog operacionalizovanja određenih podataka. Navodne anonimne recenzije tih radova, koje vam mogu oduzeti čak i do 15 minuta (sve je šablon), formalno treba da obezbijede kvalitet a suštinski, kada se temeljno analizira, ustanovi se da se radi o formi tehnički uređenog koncepta podređenog potrebama indeksacije.
Kada Univerzitet CG “prihvati” takve standarde, koje nije prihvatio niti jedan od značajnijih univerziteta u Evropi, onda se dešava da kompetetnost određuje forma, a ne suština. Tako se doktorandi sa ovog Univerziteta "protjeruju" od naučnih "skorojevića" na one kojima je važnija suština od forme. Naravno, takva pravila često služe za “eliminaciju”, a ne za naučnu promociju i afirmaciju. Koliko je meni poznato, na UCG mentori doktorskih disertacija nijesu mogli biti jedan Radovan Vukadinović ili Čedomir Čupić (redovni profesori na zagrebačkom i beogradskom univerzitetu), te skoro niti jedan profesor koji se naukom bavio duže od dvadeset godina. Uz to, kada pogledate časopise koji su u bazi naukometrije, shvatite da niti jedan nije stariji od 20 godina i uvjerićete se da savremeni kvazinaučni trend ima ambiciju da “sahrani” cjelokupno nasljeđe koje je starije od kompjutera.
Zato tamo nema humanističkih niti društvenih nauka, izuzev “sporta” jer je naukometrijom izvršena sveopšta devalvacija misli i vrijednosti koje se se ne mogu “izmjeriti”. Kako je “uslov za potvrdu kvaliteta” kod ovog modela postao broj a ne kvalitet, to je intelektualna mafija razvila biznis oko lista čekanja i objavljivanja radova poluinteligenata. Javna je tajna da je ta cijena od 1.000 do 1.500 eura po članku, tako da su oni koji su na vrijeme shvatili da nauka može biti i biznis postali najtraženiji partneri u nauci. Zato imate i časopise koji izlaze bezmalo 365 dana(?) a slove kao indeksirani. Ko ne vjeruje, neka provjeri zašto se radovi iz oblasti humanističkih oblasti ne vrednuju ako se objave u nekom domaćem časopisu, koji ima skoro vjekovnu tradiciju izlaženja, koliko recimo u Acta Histrye ili nekom sličnom časopisu. Ako za njih nijeste ni čuli, ne sjekirajte se, to vam je standard današnje naučnosti.
Dakle, ako jedna zajednica nije uspjela da “zaštiti” tradicionalne discipline svog “društvenog i kulturnog nasljeđa” posve je logično da će ih vremenom “pojesti” neoliberalni predatori naukometrije. Možda to i nije loše ako je namjera da se “sahrane” vrijednosti i umjetnost, koje se ne mogu mjeriti i ukoliko civilizacija vidi sebe, kroz kvantifikaciju. Naravno, propagatori tzv. “međunarodnog sistema naučnog vrednovanja” ne mogu da objasne zašto takve kriterijume prihvataju samo sredine koje se smatraju intelektualno inferiornim, ali ne i one na kojim bi svaki roditelj poželio da njegovo dijete studira.
Da li kvantiofrenija postaje izgovor za nesposobnost društva da postigne konsenzus oko definisanih i potrebnih vrijednosti ili možda sredstvo da se one unište? Da li se citati u negativnom kontekstu valorizuju kao “glupost” ili “naučno postignuće”? Šta je u suštini “naučna” misao? Registrovan i kvantifikovan pojam tehnološke operacije ili misaoni i svaki drugi konstrukt znanja koji doprinosi društvu? Zašto bi kriterijumi koje svi odbacuju kao problematične u društvima manjeg broja balkanskih država postali referenca kojom se dokazuje naučna kompetetnost? Čekaju li nas u skoroj budućnosti liste naučnika koje će imati više citata od svih svjetskih umova i koji će na osnovu toga tvrditi da je sve ono stvoreno prije njih, u nauci, kulturi i umjetnosti bezvrijedno u odnosu na ono što su oni stvorili?
Sličnih pitanja je bezbroj i ukoliko se na njih ne odgovori na vrijeme, bojim se da se ljudsko biće pretvara u mašinu kojoj će neko u perspektivi mjerenjem izvršiti totalnu dehumanizaciju? Ako se kriterijumi za prirodne, medicinske i tehničke nauke nužno moraju, ili je bar poželjno, da se internacionalizuju, jer se tu znanje, navodno, može mjeriti, to istovremeno ne znači da se humanističke nauke nužno moraju provincijalizovati ako se ne primijene navodni međunarodni kriterijumi. Srce kao organ funkcioniše na isti način kod svih ljudskih bića, ali psiha i stvaralački potencijal ljudi je omeđen prostorom. Suština je da su sva odgovorna i samosvjesna društva u traganju odgovora na ovo pitanje ustanovila rješenja koja nijesu protiv interesa fundamentalnih naučnih disciplina u intelektualnom nasljeđu čovječanstva.
Nemam ništa protiv toga da u Crnoj Gori “fizičko vaspitanje” bude promovisano kao fundamentalna društvena nauka, ali se ne mogu ponositi time time da se “intelektualna gimnastika” promoviše kao vrijednost? Zbog oponenata ovim stavovima, imam potrebu da naglasim - lično sam veoma zadovoljan recepcijom svog naučnog rada u savremenom svijetu i ovaj tekst nema takve pobude, osim onih da se razmisli: kuda i kako dalje?
Bonus video:
