(Ne)finansijske istrage

Nacionalni savjet za borbu protiv korupcije na visokom nivou (u daljem tekstu: NSpK) je formiran dvije sedmice nakon imenovanja tekućeg tima izvršne vlasti (“Sl. list Crne Gore”, br. 125/20; 17. decembra 2020. godine). Krajem januara imenovan je sastav ovog Vladinog tijela¹, a da se stav 3 člana 5 originalne odluke nije upodobio za članstvo ministra. Naknadno je izmijenjena originalna odluka (11/21; 3. februara 2021. godine), pa se NSpK zakonski formirao sedmicu kasnije (14/21).

NSpK je trebalo da bude svetionik naznaka drugačijeg u borbi za zajednicu, koja poštuje svoje ljudske, ekonomske, razvojne, demokratske, socijalne, intelektualne, inovativne, građanske resurse, s ciljem ukidanja višedecenijske prakse njihovog usmjeravanja ka lično-interesnim šemama. Nakon godinu dana, mnogo je nesumnjivih argumenata da je Vladino tijelo ostalo u sferi nerazumljive improvizacije, dok nije iskoračilo prema sistemski razvojno-dokazivom, neupitnom i maksimalno-transparentnom u eventualnoj borbi protiv korupcije, na visokom ili niskom nivou, svejedno.

Ili, redom...

Prva (ne)konzistentnost je odrađena raspisivanjem javnog poziva za izbor kandidata - predstavnika NVO sektora za člana-nicu NSpK (11. januara). Poziv je raspisan od strane “kabineta potpredsjednika Vlade CG”, iako kabineti nisu “državni organ” (prateća uredba; 41/18). Ova početna nesnalaženja o odgovornostima i obavezama Generalnog sekretarijata Vlade CG (član 12 odluke) su postala svakodnevica rada tima izvršne vlasti, što ostaje skoro-pa-javno neobrađeno, osim od dijela odgovornog NVO sektora.

Druga nepotpunost u prijeko-potrebnoj bespijekornoj transparentnosti je odrađena na prvoj sjednici, kada je usvojen Poslovnik o radu NSpK (saglasno članu 8 odluke; 17. februara). Na čelo stručnog tima imenovana je članica Savjeta, iako odluka propisuje formiranje stalnih ili povremenih radnih grupa, dok ne propisuje propozicije za imenovanje na naznačenu poziciju. Dopunski, pažljivim pretraživanjem dvadeset tri (23) posta o radu NSpK² nigdje nema poslovnika o radu; nigdje nije postovan ni Program rada, dok su se automatski počele postovati Twitter rečenice o “preduzimanju konkretnih aktivnosti u vezi brojnih predmeta kojima će se intenzivno baviti u narednom periodu”.

Treći kuriozitet se odnosi na prvu pokrenutu aktivnost (19. februara). Na osnovu NSpK-Poslovnika su se pokrenule predstavke građana-nki. Bez pozivanja na zakonske osnove, u pozivu se tvrdi da “niko ne može da bude pozvan na odgovornost, niti da trpi druge štetne posljedice zbog stavova iznijetih u predstavci, osim ako je time učinio krivično djelo”. Dok se identitet podnosioca predstavke neće otkrivati drugim organima sa kojima Savjet ostvaruje saradnju ili javnosti, osim uz izričitu saglasnost podnosioca predstavke. Nekako upućuje da su se norme iz Zakona o sprječavanju korupcije diskreciono unijele u zvanični apel NSpK oko predstavke građana-nki, dok se nastavilo nepozivanje na regulatorni okvir koji bi takvu vrstu “zaštite” obezbjeđivao ovom tijelu Vlade Crne Gore³.

Četvrto, tokom godinu dana je održano desetak sjednica NSpK. Na sjednici održanoj krajem jula 2021. donijeta je odluka o sprovođenju aktivnosti za objavljivanje dokumentacije vezane za auto-put Bar-Boljare, što je nakon niza radnih dogovora NSpK i resornog ministarstva⁴, sprovedeno polovinom novembra. Zanimljivost sa ove sjednice je da su podijeljene prve statistike oko rada: “Savjet je podnio 355 zahtjeva, dobijeno je 286 odgovora a na 69 zahtjeva nije odgovoreno”. Stidljivo se pomenuo Izvještaj o podnijetim preporukama državnim organima. Međutim, takav eventualni izvještaj nije javno dostupan.

Peto, aktivnosti NSpK su se ticale već više godina javno-obrađene dokumentacije o stanovima i kreditima javnih funkcionera (kraj aprila prošle godine), uz primjetno selektovan pristup izboru reprezentativnog skupa. I, aktivnosti oko preporuke oko “elektronskog sistema evidencije Slobodne zone Luke Bar” (od 5. novembra). Kao i, posebno-mrtvog slova na papiru: “usvojena je preporuka Vlade za transparentnost budžetske potrošnje. U tekstu preporuke se navodi da svaka transakcija sa državnog budžeta treba da bude javna, te da su državni organi koji ne objave sve transakcije dužni da dostave objašnjenje za svaku transakciju koja nije objavljena.” A, krajem godine je održana i tematska sjednica o saradnji sa Upravom policije.

Sve u svemu, mršavo, jalovo i bez konkretnih rezultata. Nakon godinu dana postalo je činjenično-opipljivo da NSpK radi bez jasnih procedura, sa niskim stepenom konstruktivne transparentnosti, sa ili bez poslovnika, uz jasnu potrebu da se napravi očigledan otklon od rada u državnoj upravi, iako je u pitanju tijelo Vlade CG. Usputno, članovi-ce NSpK su se odrekli naknada (sjednica od 17. februara), osim za administrativne operativce⁵.

Zašto je bio potreban duži uvod?

U nedavnim javnim nastupima članice NSpK dva poražavajuće-nedemokratska i zabrinjavajuće-nekonomska momenta dokumentuju “godinu iz ničega u ništa“ Vladinog tijela. Prvo, pred praznike je od strane NVO liderke istaknuto: “U prethodnoj godini smo izgubili šansu da sprovedemo brze i korjenite reforme koje bi omogućile da se otkrije imovina stečena korupcijom i kriminalom, istraže kriminalni poslovi, i oduzmu esktra profiti od tajkuna bliskih sa prethodnim režimom.“⁶ Drugi se crpi iz poruka skorašnjeg intervjua⁷, koje su Crnu Goru simbolički vratile u vrijeme 90-ih. Imputirana, mada nedovoljno argumentovana, “zinutost” novih-po-tragu-starih nije aktivnost reformi zajednice, što bi trebalo da je primarni zadatak NSpK.

Ili, o istom malo drugačije... Šta to bješe finansijska istraga? Iz nepunih NSpK-četiristo zahtjeva dobijen je veliki broj dokumenata, elektronskih fajlova, tabela. Takođe, na sajtu resornog ministarstva objavljena je značajna dokumentacija o auto-putu. Vrijeme je da se takva nepregledna rijeka održive građe sistematski i metodološki obradi, izvještajno posloži i razumljivo predstavi na transparentan način. To se ne može ni preko noći, niti za godinu dana. Ali, tek tada se sistemski može izaći iz nedostojnih grafika sa premnogo strelica, omiljenih u prezentacijama tajnovidca, ili iz bištanja pasoša sa pečatima, iako je bilo logičnije obezbijediti EU-grant i u Švajcarskoj provjeriti rad pet eventualnih kompanija dežurnog villain-a. Finansijska istraga je ozbiljan posao golemog čitanja, koji pretpostavlja minimalno znanje o dugovnom/ potražnom, o finansijskim izvještajima, o poznavanju procedura rada, o bankarskoj industriji, o odgovornoj identifikaciji indikatora neposlovnosti s ciljem ukrivanja transparentnih novčanih tokova, a tek onda uvezivog znanja o krivičnim osnovama, koje se procesuiraju na dalje postupanje. U suprotnom, može-biti da ne bi trebalo da je odgovorno sjedjeti u društvu mlađanih političkih (ne)lidera, odavno već nemilosrdno spremnih da kumuju praksama 90-ih, pošto se na taj način “zinutost” simbolički može naći na (ne)očekivanim mjestima.

Reforme su duboko-naporan, bolno-uporan, mic-po-mic pomak uz svakodnevni-mnogoputa-razočaravajući-ali-nikad-obeshrabrujući rad na svakom segmentu zapuštene zajednice, od tima do papira, tog iscrpljujućeg niza iz uvezivanja institucionalne memorije sa novim iskoracima prema boljem. Tokom rada u prethodnoj godini, NSpK nije doprinio niti svjedočio ni rezidualnoj novini, koja bi vodila ka održivosti perspektiva razvoja, kao i jačanju principa vladavine prava u zemlji. Zato u prethodnoj godini nismo ni okrečili, niti se dotakli jačanja temelja kuće, koja je na vjetrometini neplaniranih vrtloga, pa i dalje ostaje, ko šta zakuči; i tako u nedogled. Zašto je svojim radom unutar uvriježene jednogodišnje neefikasnosti, netimskog i nerespektabilnog-prema-reformama, NSpK svakog dana činjenično ovome kumovao? To jest, na kraju sažetije a sistemski-bolnije: da li su stvarno uspjeli da ubiju nadu?

______