Najbolje špagete možete probati u Bronksu. Pripremaju ih, naravno, Italijani, Sicilijanci, kojih je u ovoj njujorškoj opštini puno. Stizali su u Ameriku još tokom prve polovine devetnaestog vijeka. Za njima su, na zavičajnoj Siciliji, ostajale sjetne pečalbarske balade. Naseljavali se uglavnom u njujorškim opštinama, Bronksu, Kvinsu, Bruklinu.
S prvim Evropljanima dolazili su u Ameriku i Crnogorci da, kako su zborili, “nahrane gladna usta”. Davne, 1902. brodska karta od Kotora do Njujorka koštala je 88 fiorina...
A s jeseni 1988. bili smo delegacija Matice iseljenika Crne Gore na Šestim susretima crnogorskih iseljenika u Čikagu, Veselin R. Đuranović, Slobodan Marunović i Slobodan Vuković. Marunović je sjajno izveo “Potonju uru Njegoševu”, monodramu dr Slobodana Tomovića u režiji Blagote Erakovića.
Zasjedosmo u čikaškom restoranu “Italy village”. Otvorio ga je davne 1927. italijanski imigrant, Alfredo Kapitanini. Zalazio je u “Village” i “kralj Čikaga”, Al Kapone. Bio je to i njegov lokal...
Restoran je naslijedio Alfredov sin Rey (Renato) Kapitanini sa svojom šarmantnom suprugom Nadom, rodom “od Doboja”. Došla je u Ameriku šezdesetih. Udala se za pomorskog atašea Sjedinjenih Američkih Država u Ankari. U saobraćajnoj nesreći ginu Nadin suprug i dvoje djece. Kasnije se nastanjuje u Čikagu i udaje za Reja Kapitaninija.
A njeno srce, kao Romanija. Za opremanje tadašnjeg Jugoslovensko-američkog kulturnog centra u Čikagu dala je četrdeset hiljada dolara! Pomaže staru domovinu; šalje novac za postradala područja u zemljotresu, za distrofičare, za dječje domove...
- Skromna pomoć koju pružam mojoj Jugi meni je duševna hrana. Mnogo sam kao dijete propatila i znam što je siromaštvo - priča mi Nada Kapitanini. - Zahvalna sam Americi koja me primila, ali ne mogu zaboraviti moj narod. Živim za Jugu. Izašla sam iz nje i gola i bosa, da izviniš, i bez gaća, ali sam tamo rođena i Juga je za mene sve...
Veselo je u “Villagu”. S nama i Bahrudin Bijedić Buri, generalni konzul Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u Čikagu, rođeni Mostarac, sinovac Džemala Bijedića, predsjednika Saveznog izvršnog vijeća (Vlade). Pa mi Bahrudin daje vizit-kartu i uz svoje ime i prezime dopisuje: “Buri”.
- Nemoj mi - veli - ovo zaboraviti. Tako me svi u Mostaru zovu...
Buri, pravi veseljak. Katkad dovikne: “Dženifer, Dženifer”, a Dženifer bi s jednog od susjednih stolova otpozdravila rukom.
Tu je je i Živorad Kovačević, ambasador SFRJ u Sjedinjenim Državama. Došao je iz Vašingtona i tri dana bio s nama u Čikagu.
Teče jesenja noć čikaška. Crnogorska. Marunović govori Njegoševu “Noć skuplju vijeka”, zatim i monolog Vuka Mandušića iz “Gorskog vijenca”.
- Vi ste moja raja. Svi dođete i odete. Joj, za svakog sam ponešto otpatila - veli rosnih očiju Nada Kapitanini. - Pozdravite mi Crnu Goru, a najviše Cetinje. Volim Cetinje. Naši ljudi ne znaju što je tuđina, inače bi se drukčije ponašali, više cijenili svoju zemlju i više, znatno više radili...
... Ugašena je, nažalost, nacionalna aviokompanija “Montenegroerlajns”, pa sada crnogorski građani tumaraju okolo, naokolo, da bi iskočili u široki svijet.
A vazdušni saobraćaj je izlog u svijetu i atribut državnosti.
No, ako ne možete iz Podgorice, možete iz susjedne Tirane na sve strane; gdje god hoćete.
Prostrana, pregledna, nadasve funkcionalna savremena aerodromska zgrada. Savršen red. Albanija je uređena zemlja.
Starica iz Gusinja u kolicima; gura ih ljepuškasta unuka.
- Đe si zavrgla tu babu!?
- Idemo za Njujork kod rodbine. Baba voli tamo da śedi...
Putovati se može, srećom, i o tanku novčaniku!
S Tiranskog aerodroma polećeh onomad za Siciliju s povratnom kartom koju sam platio dvadeset eura! (Low cost). Avion prepun, uglavnom mladi ljudi; putuju, putuju... I neka putuju, jer, kako reče veliki putnik, Njegoš, ko ne putuje taj ne znade što je život, što je ljudska mješavina...
U Kataniji, velelepna, moderna aerodromska zgrada.
Sicilija, najveće ostrvo u Sredozemnom moru. I za vrijeme Drugog svjetskog rata imala je strategijski značaj, jer s ostrvcima Pantelerijom, Linozom i Lampeduzom zatvara Sicilijanski kanal, pa se odatle mogao kontrolisati pomorski saobraćaj kroz centralni dio Sredozemnog mora...
Sjedim u prepunoj bašti restorana “Prestipino”. Šutim; hoću da slušam Lim. Prisjećam se prvog crnogorskog proznog pisca, Rista Ratkovića. U njegovim vizijama “po moru teče Lim”.
Katanija, poslije Palerma drugi po veličini sicilijanski grad. Iz aviona gledam i fotografišem Etnu, najviši vulkan u Evropi (3.263 metra). Etna dremucka, pomalo dimucka, odmara, ćuti, ukurvila se. Niko ne zna kad će da rikne.
Gotovo sve ulice u Kataniji popločane su, ko zna kad, majstorski obrađenim kamenom; i trgovi, i trotoari. Niđe nijesam vidio toliko “kamenih” ulica. Iz svake se vidi Etna. Jedna ulica sva pod kišobranima; duhovita instalacija sicilijanskog umjetnika.
Mnoge palače, još iz pretprošlog vijeka, s fasadama načičkanim ljupkim cvjetnim balkončićima, ograđenim divnim čipkastim metalnim ogradama, koje su s mnogo duha i vještine iskovali vrhunski meštri.
Italija je svuda - Italija! Jednako kao Rim, i Sicilija je bogata drevnim spomenicima kulture.
Kataniju osnovali Grci još u VIII vijeku prije Nove ere. Grad sa Univerzitetom, otvorenim 1444. pun muzeja, građevinskih spomenika, gdje dominira zgrada Teatra Bellini s hiljadudvjesta mjesta, otvorena 1890. godine. Arhitekta Salvatore locirao je divno zdanje na trgu kod crkve Santa Maria Nuovaluce. Tokom svog viševjekovnog postojanja, ova operska kuća izvela je sva Belinijeva djela, a 1951. godine, povodom obilježavanja stopedesetogodišnjice kompozitorovog rođenja, u njoj je Marija Kalas vrhunski pjevala Normu slavnog italijanskog kompozitora Belinija...
Veče je. Sjedim u baru “Pellegrino” u Via Etnea. Prepuno korzo, baš kao nekad u Ulici slobode u Titogradu.
Brižljivo njegovane, mlade majke, s dječijim kolicima i bebama, veselo ćaskaju međusobno. I stariji šetači zastajkuju, razgovaraju. Katanija nije prevelika; mnogi se poznaju.
Šetaju i brojni devedesetogodišnjaci i devedesetogodišnjakinje, u patikama, vitalni, lako odjeveni. Na sunčanoj Siciliji, očiigledno, dugo se živi.
“Korziraju” i knjižare, otvorene do kasno u noć, raskošno osvijetljene; u jednoj, knjige od poda do plafona.
Na Siciliji će vam poslenici kulture rado spomenuti Leonarda Šašu (1921-1989), velikog italijanskog pripovjedača, romansijera, dramskog pisca. Šaša je rođen na Siciliji i tu je proveo cio život. U njegovim djelima, prirodno, dominiraju sicilijanske teme.
Sicilijanci s ponosom ističu da je slavni italijanski slikar Karavađo (1573-1610) boravio na Siciliji. Slikar snažnih kontrasta, “jarkog svjetla i dubokih sjenki...”
Bio je Karavađo, sjećam se, uzor crnogorskom slikaru Hazbu Nuhanoviću, vrijednom Pljevljaku koji je svojim osobenim stilom obogaćivao crnogorsku likovnu umjetnost...
Niz Via Etnea, nenametljivo, s vremena na vrijeme, tiho prođu policijska kola, zatim, u laganoj vožnji i karabinjeri; pojavi se i džip, “range rover”, s nekoliko vojnika u maskirnim uniformama. Šetkaju i po dva karabinjera u onim svojim divnim uniformama, koje pamtimo još iz kultnih Felinijevih filmova.
Policajci pozornici su svuda u svijetu temelj policijske profesije.
Nerijetko protutnje, jedan za drugim, dva policajca na motociklima (“moto guzzi”). Italijanske motocikle “guci” vozili su šezdesetih godina prošlog vijeka crnogorski milicajci. Jednim je upravljao i stasiti oficir milicije Jovo Mijač, pa kad bi Tito posjećivao Crnu Goru, Mijač je išao ispred Titovog automobila vozeći “guci”.
Kad god sam u Italiji, uvijek mi se čini da se u blizini vije duh legendarne Crnogorke, kraljice Italije, Jelene. Pamte je Italijani po dobroti i humanosti. Nosila je haljinu s velikim džepovima punim para koje je dijelila sirotinji.
Po ulicama Katanije pođekoji prosjak. Jedan zasio nasred glavne, Via Etnea, prekrstio noge, upalio mobilni da mu sviti, i na neki svoj, osoben način, nastoji da privuče pažnju prolaznika i turista...
Mnogostruke su crnogorske veze s Italijom. Njegoš ju je često pohodio; u Trstu je boravio desetak puta, zatim u Rimu, pa u Napulju (u Neapolju, kako ga je zvao) gdje je liječio grudobolju i divanio s Napuljkama koje su njegovo pripovijedanje slušale otvorenih usta...
Jesen je na Siciliji, ali kao da je ljeto; horde turista ne jenjavaju. Sezona i dalje traje; obilaze spomenike kulture i restorane.
U restoranu “Prestipino” poslužen sam veoma ukusnim špagetama, ravnim onima u Bronksu...
Gore, s Etne, izvija se tanki mlaz dima.
Bonus video:
