Skoro deceniju je Aleksandar Temerko, koji je karijeru počeo u samom vrhu ruske oružane industrije i imao veze sa pripadnicima najviših krugova Kremlja, izuzetno uticajna ličnost u britanskoj politici. On je jedan od glavnih donatora Konzervativne partije. Među njegovim prijateljima je i Boris Džonson, favorit za budućeg premijera Britanije.
Temerko, rođen u nekadašnjoj sovjetskoj Ukrajini, u javnosti se predstavlja kao preduzetnik koji se protivi izlasku Britanije iz Evropske unije, jer smatra da je to loše za energetsko poslovanje, i kao disidentski kritičar ruskog predsjednika Vladimira Putina.
Međutim, u više od deset razgovora sa novinarom Rojtersa, tokom proteklih tri godine on je ispoljio i drugačiju stranu svoje karijere i stavova.
Temerko je priznao da podržava Džonsonove napore za izlazak iz EU, opisujući referendum 2016. godine kao „revoluciju protiv birokratije“. Pohvalio je visoke ruske bezbjednosne političare, uključujući i sadašnje i bivše šefove Federalne bezbjednosne služba (FSB), nasljednice KGB-a i sa ponosom se osvrnuo na saradnju sa ruskim ministarstvom odbrane.
Ovaj uvid u lične Temerkove stavove o Džonsonu, breksitu i Rusiji izbio je na površinu u trenutku kada vladajuća Konzervativna partija u Britaniji bira novog lidera, a pojedini britanski poslanici sve više brinu zbog mugućeg ruskog uticaja na britansku politiku.
Rezultat glasanja Konzervativne partije o novom rukovodstvu učekuje se 23 jula, podsjeća agencija Rojters.
Temerko je poklonio više od milion funti konzervativcima od kako je 2011. godine dobio britansko državljanstvo - što je značajna suma po britanskim standardima.
Džonson nije među političarima koji su, prema javnim podacima, primili donacije od Temerka.
Međutim, ovaj industrijalac je finansirao neke od najvažnijih Džonsonovih saveznika u parlamentu, uključujući i čovjeka koji upravlja njegovom kampanjom za lidera konzervativaca, Džejmsa Vortona, koji je takođe i plaćeni savjetnik u britanskoj energetskoj firmi u kojoj je Temerko direktor.
Temerko je u nekoliko navrata za Rojters pričao veoma lijepo o svom „prijatelju“ Džonsonu, rekavši da se oni dvojica ponekad oslovljavaju sa „Saša“, što je nadimak od Aleksandar, kako je Džonsonovo pravo ime. Opisivao je kako su na početku Džonsonovog mandata kao šefa diplomatije često do kasno u noć razgovarali uz bocu vina na terasi Džonsonove kancelarije u parlamentu u Vestiministeru.
U jednom razgovoru sa novinarom britanske agencije u februaru ove godine, Temerko je kazao da je u decembru 2018. učestvovao u neuspješnom pokušaju pripadnika tvrdolinijaške grupe konzervativnih poslanika, Evropske istraživačke grupe, da sklone Terezu Mej sa premijerske funkcije.
Temerko nije ulazio u detalje uvezi sa tim kakva je njegova uloga bila u tom pokušaju, ali je jedan visoki pripadnik Konzervativne partije, koji je želio da ostane anoniman, kazao da je Temerko „u velikoj mjeri bio iza pokušaja zbacivanja Tereze Mej“.
Mej je 7. juna najavila da će podnijeti ostavku.
U istom razgovoru za Rojters u februaru, Temerko je pozitivno govorio o Putinovim najbližim i najmoćnijim saradnicima, Nikolaju Patruševu, ratobornom šefu ruskog Savjeta odbrane i bivšem dugogodišnjem šefu FS, opisujući ga kao „pristojnog porodičnog čovjeka“.
Drugom prilikom je govoreći o Patruševu kazao „da kod njega ima mnogo više pozitivnog nego negativnog“.
Jedan od Temerkovih bivših poslovnih partnera u Rusiji, Leonid Nevzlin, kazao je da je Temerko imao dugogodišnje veze sa ruskim bezbjednosnim agencijama, ali je odbio da kaže da li su te veze aktivne. Nevzlin i Temerko su bili akcioniri u naftnoj kompaniji Jukos, prije nego što je Putinova vlada preuzela kontrolu nad tom firmom. Na pitanje novinara britanske agencije o tim vezama, Temerko je kazao da je njegova uloga u Jukosu obuhvatala i veze naftne kompanije sa cijelom ruskom državom, a ne samo sa ministarstvom odbrane. Dodao je da su njegovi odnosi sa ljudima u bezbjednosnim službama bili „službeni“, a ne „lični“.
Negirao je da je sada u ikakvoj vezi sa ruskim bezbjednosnim službama.
Portparol Kremlja Dmitrij Peskov je za Rojters kazao da Temerko „nema nikakve veze sa Kremljom ili ruskim vlastima. "Mi ne poznajemo tog gospodina“.
Patrušev nije bio dostupan za komentar.
Na pitanje ranije ove nedjelje o očiglednim kontradiktornostima između njegovih javnih i privatnih komentara o breksitu, Temerko je kazao da se njegovi stavovi vremenom mijenjaju i da on „evoluira“.
Kazao je da je učestvovao u naporima za zbacivanje Mejove jer je smatrao da ona treba da bude fleksibilnija u pregovorima o izlasku iz EU.
Posljednjih nedjelja kako Džonsonova kampanja dobija zamah, izgleda kao da se Temerko distancira od svog prijatelja. U intervjuu za „Dejli telegraf“ u junu, Temerko je kazao da više neće podržavati Džonsona već njegovog rivala, ministra inostranih poslova Džeremija Hanta.
To je obrazložio rekavši da mu se ne dopada Džonsonova spremnost da izvede Britaniju iz EU bez sporazuma o uslovima povlačenja. Temerko je ovaj stav ponovio u komentaru za „Hafington post“ 3. jula, pozivajući konzervativce da odbace „bajku“ koju im nudi „zabavni plavušan“.
Međutim, u februaru mjesecu, Temerko je novinaru Rojtersa kazao: „Džeremi je veoma opasan. On je u samom centru dešavanja. Veoma je pametan. On je osoba iz sistema“.
Nema podataka o tome da je Temerko pružio finansijsku pomoć Hantu, niti bilo koji od Temerkovih ljudi radi u Hantovoj kampanji. Ben Bredšo, laburistički poslanik koji je prvi pokrenuo priču o mogućem, miješanju Kremlja u referendum o breksitu, kazao je da su Rojtersova otkrića „izuzetno zabrinjavajuća“.
„Znamo da Kremlj pokušava da poremeti, destabilizuje i utiče na našu demokratiju na više načina. Moramo biti potpuno sigurni da bliski odnosi između konzervativnih političara i ruskih bviznismena povezanih sa Putinovim režimom nijesu rezultat operacija Kremlja za sticanje uticaja. Činjenica da je bivši konzervativni poslanik koji vodi Džonsonovu kampanju zaposlen kod Temerka, zapanjujuća je“, kazao je Bredšo.
Jedan uticajni kontzervativac upoznat sa Terekovim naporima da smijeni Terezu Mej, kazao je da su se pojedini članovi partije distancirali od biznismena posljednjih mjeseci, zbog sve većih bojazni oko Temerkovih ruskih veza.
Međutim, „ostali“, kazao je konzervativac, misleći na Džonsona su i „dalje bliski“ sa njim. Predsjedavajući konzervativaca Brendon Luis i ser Grejem Brejdi, nekadašnji šef Odbora 1922. Konzervativne partije su obaviješteni o ovim bojaznima.
Podaci izborne komisije pokazali su da su Temerko i britanske kompanije povezane sa njim dali pojedinačne donacije za oko 11 poslanika, uključujući i Luisa i da su učestvovali u finansiranju čak 27 lokalnih ogranaka Konzervativne partije u oblastima u kojima su konzervativni poslanici pobijedili na izborima na sjeveru Englesku, Velsa i u Londonu. Nema podataka da je davao novac Džonsonu, a ove godine njegova donatorska aktivnost je smanjena.
U razgovoru iz februara 2019. godine, dok se Mejova suočavala sa velikim otporom parlamenta njenom predlogu sporazuma o izlasku iz EU, Temerko je predvidio da ukoliko se breksit ne finalizuje „doći će kraj mejnstrim partija“ i „stari sistem će biti uništen“. Tada je predvidio da bi njegov prijatelj Džonson mogao predvoditi novi pokret koji podržava breksit.
Ovi komentari o novoj političkoj eri podsjećaju na izjavu ruskog predsjednika Vladimira Putina. U intervjuu za „Fajnenšl tajms“ u junu, Putin je pohvalio uspon nacionalističkih populističkih pokreta u Evropi i Sjednjenim Državama, rekavši da su „liberalne ideje zastarjele“.
Putin rijetko direktno komentariše breksit, za koji kaže da je pitanje koje se tiče britanskog naroda. Na godišnjoj konferenciji za novinare u decembru 2018. godine, on je odbacio ideju o održavanju drugog referenduma o breksitu i kazao da britanska vlada treba da implementira izlazak iz EU jer bi u suprotnom bila podrivena vjera u demokratske procedure.
Temerko tvrdi da su njegovi dani moćnog igrača u Moskvi završeni.
Kazao je britanskom novinaru da je on sada persona non grata u Rusiji, naročito nakon što je 2015. javno pozvao Britaniju da snabdijeva Ukrajinu oružjem kako bi joj pomogla u ratu protiv proruskih separatista.
„Oni smatraju da sam ja među onima koji je huškao britansku vladu protiv njih. Ja sam ratni huškač. Sada sam veći neprijatelj nego što sam bio dok sam bio u Jukosu“, kazao je.
Međutim, Temerko je zadržao jednu moćnu vezu, navodi Rojters. Jedan od Temerkovih bivših poslovnih partnera je kazao da je industrijalac u kontaktu sa Andrejem Gurjevim, vlasnikom ruskog giganta vještačkih đubriva Posagro.
Gurjev je takođe postao poznata ličnost u Britaniji. On je vlasnik Vitanhersta, velikog imanja na sjeveru Londona, druge po veličini kuće u Britaniji poslije Bakingemske palate.
Temerko je potvrdio prijateljstvo sa Gurjevim: „Gurjev je dobar momak“, kazao je. „Ima veoma prijatan karakter. Sportista je. Ljubazan tip“.
Od ruskog oružja i Jukosa do Londona
Temerko je stekao reputaciju u ruskoj oružanoj industriji 1990-ih, tokom haosa koji je uslijedio poslije raspada Sovjetskog Saveza. Trojica njegovih bivših poslovnih partnera, uključujući Nevzlina i jednog bivšeg ruskog obavještajnog zvaničnika, kazali su da je Temerko bio blizak sa ruskim bezbjednosnim službama.
Te veze su formirane 1990-ih kada je Temerko bio na čelu državnog odbora za vojsku a kasnije na čelu strateške ruske državne oružane kompanije poznate kao „Roskoj oružie“.
Ta kompanija više ne postoji, navodi Rojters.
Temerko je imao veoma bliske odnose sa ruskim ministrom odbrane početkom 1990-ih, Pavelom Gračevim.
Temerko je opisao Gračeva kao „čovjeka koji mu je završavao poslove“ i hvalio se novinaru Rojtersa kako su pod njim radili generali sa tri i četiri zvjezdice.
Temerko je 1999. godine postao član odbora i značajan akcionar u jednoj od najuspješnijih ruskim kompanije Jukosu, na čijem čelu je bio haruzmatični milijarder Mihail Hodorkovski.
Temerko je kazao da je pomogao Jukosu da obezbijedi unosan ugovor za snabdijevanje ruske vojske naftom. Takođe je predvodio napore Jukosa za izgradnju naftovoda sa Kinom.
„Poznavao je ruske ambasadore i konzule u svakoj državi“, kazao je jedan njegov bivši poslovni partner.
Temerko je za Rojters kazao da je poznavao mnoge, ali ne sve. Stvari su se zakomplikovale za Jukos kada je Mihail Hodorkosvki pokušao da izgradi političku bazu za sebe.
Kada je Hodorkovski uhapšen i zatvoren pod optužbama za prevaru u oktobru 2003.godine, Temerko je bio jedini akcionar Jukosa koji je ostao u zemlji da pregovara sa Kremljom.
Ostali akcionari su pobjegli, strahujući da će se suočiti sa hapšenjem.
Temerko je pričao o tome kako je njegov odnos sa Kremljom bio takav da je mogao da pokuša da pregovara o načinima da se očuva Jukos i obezbijedi oslobađanje Hodorkovskog direktno sa Igorom Sečinom, tadašnjim zamjenikom šefa administracije u Kremlju i čovjekom koji se smatra organizatorom kampanje Kremlja za preuzimanje Jukosa.
Temerko je kazao da je tih dana njegov status značio da je praktično nedodirljiv. Zahvaljujući vezama, uspio je jednom da prisustvuje sastanku ruskog Savjeta bezbjednosti, kojem prisustvuju 24 najviša ruska zvaničnika i kojim predsjedava Putin.
Hodorkovski je u zatvoru proveo deset godina, dok je Temerko pobjegao.
Novi prijatelji na visokim pozicijama
Temerko je stigao u Britaniju 2005. godine, rekavši da je izbjeglica zbog političkog preuzimanja Jukosa. Ruska vlada ga je optuživala da je prevario državnu naftnu firmu Rosnjeft.
Temerko je odbacio optužbe, rekavši da je slučaj dio kampanje ruske vlade protiv Jukosa i bivših menadžera te firme. Viši sud u Londonu je odbio zahtjev Rusije za izručenje Temerka u decembru 2005. godine, navodeći da je politički motivisan.
Ovaj slučaj je osnažio njegovu poziciju kao ruskog disidenta koji bi patio u rukama ruske države i pomogao mu da se postavi kao donator kojem se može vjerovati.
Temerko je dobio prolaz u Konzervativnoj partiji za vrijeme premijerskog manadat Dejvida Kamerona koji je počeo 2010.
U to vrijeme, prema riječima ruskog finansijera i aktiviste Konzervativne partije, Sergeja Krista, konzervativci su tražili nove izvore gotovine nakon finansijske krize 2008.
Temerko je platio 90 000 funti za bronzanu bistu Kamerona na jednoj aukciji 2013. Bista je sada izložena u eksluzivnom privatnom Karlton klubu u Londonu.
Temerko je zahvaljujući donacijama dobio pristup.On je 2014. imenovan za potpredsjednika Konzervativnog udruženja Londona i Vestministera, što mu je pružilo još veću priliku za kontakt sa vodećim konzervativcima.
Postao je član donatorskog kluba Konzervativne partije Liderske grupe, u kojoj zahvaljujući članstvu od 50.000 funti godišnje dobija pristup premijeru i drugim visokim ministrima prilikom večera, koktela i drugih prijema.
U razgovorima protekle tri godine, Temerko se hvalio da je odigrao važnu ulogu u izbornim pobjedama konzervativaca i to u vrijeme kada se odvijala „borba za svaki glas“.
Zajedno sa OGN grupom, velikim proizvođačem čelika na sjeverozapadu Britanije čiji je on direktor, tvrdi da je sponzorisao 40 članova parlamenta na prethodnim izborima.
„Moje firme su najviše podržavale Konzervativnu partiju i njene poslanike na sjeveru Engleske“, kazao je on u februaru 2019.
Mada je Temerko javno govorio protiv breksita i davao donacije poslanicima koji su se zalagali za ostanak u EU, najmanje dvojica konzervativaca bliskih Temerku su odigrali ključnu ulogu za brekist uoči referenduma 2016. godine.
U razgovoru sa novinarem Rojtersa u julu 2016, ubrzo nakon što su Britanci glasali za izlazak iz EU, Temerko je bio oduševljen zbog mogućnosti da će Džonson predvoditi izlazak britanije iz evropskog bloka. Tada je Džonson bio najpoznatija ličnost kampanje za izlazak.
„Znamo da ukoliko Boris bude naš izabrani lider, članstvo partije će rasti. Naša stranka će na izborima imati masovnu podršku“, kazao je tada.
Glas za izlazak iz EU, dodao je, jeste „revolucija protiv birokratije“. U istom razgovoriu, Temerko je kazao da je „grupa istočnoevropskih biznismena“ pomogla da Džonson stane na stranu tabora za izlazak iz EU nakon što je mjesecima bio neodlučan.
Međutim, Temerko je odbio da kaže koji su to biznismeni i nikada više nije ponovio tu izjavu.
Bonus video:
