Rat u Ukrajini će se, nadajmo se, jednom okončati. Utihnuće smrtonosne eksplozije raketnih i bombaških napada. Ali to oružje ni tada neće iscrpjeti svoj razorni potencijal.
Granate, mine i drugi eksplozivni projektili uništavaju zgrade i oslobađaju azbest. Na meti su i rafinerije, a nafta i hemikalije cure u zemlju i vodu. I ne samo to: municija je puna otrovnih hemikalija. Sve to će ostati u tlu.
Prema novinskoj agenciji Rojters, najmanje 10,5 miliona hektara poljoprivrednog zemljišta u Ukrajini navodno je zagađeno hemikalijama. Kad se one nađu u vodi ili u tlu, prije ili kasnije će stići i do čovjeka – preko biljaka, životinja ili vode za piće. Barem tako pretpostavljaju toksikolozi. Pouzdana saznanja o tome kako se te supstance ponašaju u tlu i kakav uticaj odatle imaju na ljudsko zdravlje, još uvek nedostaje umnogome nije poznat.
Municija sadrži eksplozive i teške metale
„Tek sada počinjemo da vodimo brigu o municiji u moru“, podsjeća profesor Edmund Mazer, direktor Instituta za toksikologiju pri Univerzitetskoj bolnici u Kilu. Uprkos mnogim pitanjima bez odgovora, ta istraživanja dovode do jednog zaključka: otrovne hemikalije nisu dobra vijest za živa bića.
Samo na morskom dnu njemačkog dijela Sjevernog i Baltičkog mora rđa 1,6 miliona tona municije, kaže Mazer. Na taj način se u vodi oslobađa otrovni koktel koji ugrožava morski eko-sistem i na kraju završava na tanjirima onih koji jedu plodove mora.
TNT je kancerogen
Opasne materije u municiji uglavnom su eksplozivi i teški metali. U eksplozive spada i TNT, iz grupe nitroaromatika poznatih po svojoj eksplozivnoj moći. „Iz istraživanja sprovedenog na pacovima i miševima znamo da je TNT veoma otrovan“, kaže Mazer.
Toksikolozi su takođe uočili da TNT koji se u moru oslobađa iz bačene municije šteti životinjama: „TNT ugrožava reprodukciju, rast i razvoj morskih životinja“, kaže Mazer. „Iz studija sprovedenih na životinjama takođe znamo da su TNT i drugi eksplozivi kancerogeni.“
Živa, arsen i olovo uništavaju ćelije
To se odnosi i na neke teške metale kao što su arsen i kadmijum, koji su takođe kancerogeni. „Teški metali kao što je živa uglavnom se nalaze u detonatorima, gdje u obliku živinog fulminata služe za bržu eksploziju eksploziva kao što je TNT“, objašnjava Mazer.
Živa je takođe jedan od teških metala koje ima u municiji i koja uzrokuje oštećenje nervnih ćelija. „To takođe može da dovede do urođenih mana kod nerođene djece“, kaže Mazer. Sličan efekat može da ima i olovo i da dovede do poremećaja u razvoju i pobačaja.
Katerina Smirnova s Instituta za nauku o tlu i agrohemiju Nacionalne akademije nauka Sokolovski, jedne od vodećih naučnih institucija za nauku o tlu i zaštitu tla u Ukrajini, kaže da su uzorci tla iz regiona Harkova već pokazali da je povećana koncentracija kancerogenih, teških metala kao što su olovo i kadmijum.
Njena koleginica Oksana Najdionova, mikrobiološkinja na Institutu Sokolovski, objašnjava da teški metali negativno utiču i na aktivnost bakterija u tlu. „Oni koče razvoj biljaka i njihovo snabdijevanje mikronutrijentima, što doprinosi fiziološkim poremećajima i smanjuje njihovu otpornost na bolesti.“
Međutim, hemikalije ne moraju nužno da ostanu u tlu. TNT na primer, može da se prenosi i širi vjetrom, kaže Mazer. A da supstance dospiju dublje u tlu brine se kiša. „Materije tada mogu da pronađu put do površinskih voda i da zagade potoke, rijeke i jezera“, objašnjava toksikolog.
Na osnovu istraživanja sprovedenog u Sjevernom i Baltičkom moru, Mazer procjenjuje da se hemikalije nakupljaju duž lanca ishrane. „Strahujemo da su ljudi kao krajnji potrošači u opasnosti ako jedu takvu kontaminiranu ribu.“
Ili kiša pada i materije dospijevaju u podzemne vode. Tada je pitka voda ugrožena, kaže Mazer.
Spaljena zemlja zauvijek?
Toksikolog Edmund Mazer procjenjuje da će Crno more nakon ovog rata vjerovatno biti u sličnom stanju kao Sjeverno i Baltičko more: puno otrovne municije koja se lako zaboravi.
Toksikolog i njegov tim traže rješenja za uklanjanje otrovnog TNT-a iz mora. „Nadamo se da bakterije to mogu da učine“, kaže on. Međutim, naučnici još nisu pronašli bakteriju koja bi mogla sistematski da se iskoristi. A problem s teškim metalima će, kako kažu, ostati.
Mazer kaže da bi mogli da se iskopaju gornji slojevi tla kako bi se, kroz različite metode, izvukli teški metali i TNT. Tako bi tlo ponovo moglo da postane u razumnoj mjeri upotrebljivo. Međutim, takve mjere sanacije su skupe i dugotrajne.
Ogromne štete od uništenog tla
„Prema preliminarnim procjenama, šteta i gubici zemljišnog fonda i zemljišta u Ukrajini iznose više od 15 milijardi američkih dolara“, kažu stručnjaci Instituta Sokolovski, ističući ujedno da je reč o privremenim procjenama.
U slučaju teških metala, „odlaganje“ podrazumijeva samo skladištenje opasnih materija na mestu za koje se utvrdi da je bezbjedno. Jer, kako kaže toksikolog Mazer, teški metal ostaje teški metal. „Toga više ne možeš da se riješiš.“
Bonus video:
