Pogled u prozore Marijehamna je pogled u prošlost. Zgrade u glavnom gradu Olandskih ostrva napravljene su od drveta, prozori su toliko stari da je staklo “preživjelo svjetske ratove”, kako kaže Sia Spiliopulu Akermark.
Direktorica Olandskog mirovnog instituta voli da priča o decenijama starim prozorima – jer oni dokazuju da su Olandska ostrva, ostrva mira i da su takva do danas.
Olandski arhipelag pripada Finskoj, ali je uglavnom autonoman. Tokom Krimskog rata u 19. vijeku, Britanija, Francuska i Rusija su se borile oko te teritorije. Godine 1856, kao rezultat mirovnih pregovora, međunarodni sporazum je po prvi put predviđao demilitarizaciju ostrva i Rusija se obavezala da će se suzdržati od pravljenja utvrđenja na ostrvu. U Prvom svjetskom ratu Rusija je ponovo stacionirala trupe na Olandima, uz dogovor svojih saveznika Britanije i Francuske. Ali 1921. demilitarizacija je obnovljena. Od tog trenutka, arhipelag nije smio biti napadnut, niti je bilo dozvoljeno da se tamo stacionira vojna oprema. Sve strane su se pridržavale dogovora, zbog čega su prozori na drvenim zgradama do danas netaknuti, uprkos dva svjetska rata. “Da su Olandi ikada bili napadnuti i bombardovani, bili bi slomljeni”, kaže Akermark.
Ona je uvjerena je da će Olandi ostati arhipelag mira u budućnosti zbog svog posebnog statusa. Ali ljudi su manje sigurni u finskom glavnom gradu Helsinkiju.
Od ruske invazije na Ukrajinu, Finci su dobili potvrdu osjećaja nepovjerenja prema susjedu Rusiji. I povukli su poteze: Finska se zvanično pridružila NATO-u u aprilu 2023. Međutim, Olandska ostrva ostaju demilitarizovana. I to sada ostavlja neke Fince da se pitaju: Šta će se dogoditi ako Rusija napadne ostrva?
“Ahilova peta finske odbrane”
Kritičari vide demilitarizaciju arhipelaga kao slabost koju bi Rusi mogli iskoristiti. Bivši savjetnik finskog predsjednika Alpo Rusi čak je Olandska ostrva nazvao “Ahilovom petom odbrane Finske”. Nekoliko poslanika takođe otvoreno dovodi u pitanje status teritorije. Ali stručnjaci upozoravaju da bi naoružavanje arhipelaga moglo imati nepredviđene posljedice. Niko ne zna kako bi Rusija reagovala s obzirom da je demilitarizacija arhipelaga nekada bila uslov da Moskva prizna granice Finske.
Olandski arhipelag u Baltičkom moru nalazi se na geografski važnom mjestu. Na ulazu u Botnički zaliv, između Švedske i finskog kopna, nalazi se preko 6.700 ostrva i ostrvaca, od kojih je samo 65 naseljeno. Oland je strateški važan kao i švedsko ostrvo Gotland, koje se nalazi u Baltičkom moru između Švedske i Letonije. Jednom je rečeno da onaj ko ima vlast nad Gotlandom i Alandima ima vlast nad cijelim morem.
Vijekovima su se velike sile Baltičkog mora borile za prevlast na Olandima. Nekoliko kompromisa je na kraju dovelo do rješavanja sukoba. Jedna je bila da je 1940. Moskvi dozvoljeno da uspostavi konzulat u Marijehamnu. Ruske diplomate prate da li se poštuje demilitarizacija. I to rade i danas, iako Rusija istovremeno vodi rat protiv Ukrajine koji krši međunarodno pravo. Mnogi Finci se sada kritički pitaju da li je u redu da Rusija prati poštovanje međunarodnog sporazuma dok svakodnevno krši međunarodno pravo samo nekoliko hiljada kilometara dalje.
Spor oko ruskog konzulata
Nigdje spor oko budućnosti Olandskih ostrva nije tako vidljiv nego u ruskom konzulatu, koji se nalazi u glavnoj ulici u Marijehamnu, teško je promašiti rusku zastavu koja se vijori ispred diplomatskog predstavništva. Preko puta ulice stanovnici su istakli ukrajinsku zastavu, a na travnatom području postavljen je okrugli simbol mira napravljen od žice.
Skoro 40.000 ljudi sada je potpisalo peticiju kojom se traži zatvaranje ruskog konzulata na Olandima. “Smiješno je da ruska institucija treba da nadgleda poštovanje međunarodnih ugovora”, kaže finski rezervista Jonas Bak. Odrastao je na kopnu i zbog ljubavi se preselio na Oland. Bak je siguran da Moskva koristi konzulat na Olandu da špijunira Finsku, a ne da održava mir.
Bivši predsjednički savjetnik Rusi je sličnog stava. Prošle godine je rekao da je konzulat dio ruskog špijunskog sistema u Finskoj. On ukazuje na veliku raciju 2019. na ostrvska imanja u ruskom vlasništvu u blizini obale finskog grada Turkua. Racije su, kaže, pokazale da su ruski građani kupili mnogo velikih parcela na arhipelagu i napravili heliodrome i pristaništa. Neke od nekretnina bile su smještene izuzetno blizu važnih brodskih ruta. Rusi sumnja da zgrade nisu bile mirne kuće za odmor - i da su umjesto toga bile namijenjene za praćenje finskog brodskog saobraćaja. Rusi bi takođe radije zatvorio konzulat u Marijehamnu prije nego kasnije.
Specijalni status inherentni dio identiteta
Ali ne gledaju svi Olanđani na rusko prisustvo na arhipelagu tako kritički. Neki čak protestuju ispred konzulata, iako žele da ostane otvoren. Kao 72-godišnji Mose Valen. Sunčan je prolećni dan, a penzionisani novinar stoji ispred ruskog konzulata i drži poster. “Putine, idi kući”, piše crnim slovima.
Pa ipak, Valen naglašava: “Ne protestujemo protiv konzulata. Mi protestujemo protiv rata.” Za mnoge Olanđane, njihov poseban status je dio njihovog identiteta. Strahuju da bi zatvaranje ruskog konzulata moglo dovesti u pitanje cijeli sporazum o Olandima – a time i autonomni status ostrva.
Od početka rata, svaki dan se održavaju demonstracije ispred ruskog konzulata. Ponekad se pojavi šačica ljudi, ponekad desetine. Valen broji broj učesnika na svakom protestu. Dokumentovao je zapis 366. dana, prve nedjelje nakon godišnjice ruske invazije. Tog dana 262 osobe su demonstrirale za mir. “I 20 pasa”, dodaje. Penzionisani novinar broji demonstrante životinja. Kaže da su oni sastavni dio mirnih demonstracija. Protesti ispred konzulata u Marijehamnu uvijek se odvijaju na isti način. Demonstranti skandiraju za prekid rata, a zatim za oslobađanje protivnika Kremlja Alekseja Navaljnog. Na kraju pjevaju evropsku himnu “Oda radosti” na švedskom.
Demonstranti kažu da se u konzulatu nikada ništa ne dešava i da prozori ostaju tamni. Kažu da konzula i njegovu suprugu nisu vidjeli na ulici od početka rata, te da su oni jedini koji žive u konzulatu. Da je do Valena, dvojici ruskih diplomata bi to i dalje trebalo dozvoliti. Ali on kaže da se rat protiv Ukrajine mora zaustaviti. “Zatvaranje konzulata poslalo bi katastrofalnu poruku”, kaže on. “To bi značilo da bi Finska prekršila međunarodne ugovore.”
Demonstrantima se s vremena na vrijeme pridružuje i istraživačica Akermark. Ona je takođe protiv rata – ali i ona želi da Oland ostane demilitarizovana zona. Zapad je kredibilan samo ako živi u skladu sa svojim vrijednostima, kaže ona – a to znači poštovati međunarodne sporazume nakon što su zaključeni. Za sada se ne može dokazati da je Rusija počinila bilo kakav prekršaj na ostrvu. Ona kritikuje činjenicu da su “ljudi prikazani kao naivni koji vjeruju u međunarodne sporazume koji su na snazi godinama. Ako taj argument dovedete do krajnosti, nema više ni razloga da se pridržavate ustava.” A kada se to dogodi, tvrdi ona, društvo se raspada.
Odluka o tome da li će Oland ostati simbol demilitarizacije ili postati simbol dalje eskalacije leži u Helsinkiju. Tamošnja vlada se do sada držala dogovora, vjerovatno zato što bi se bilo šta drugo u Moskvi smatralo provokacijom. Tada je moguće da bi Finska bila u opasnosti, a da ne spominjemo mir koji je karakterisao Oland toliko godina.
Prevod: S. K.
Bonus video:
