Počeću ovu kolumnu pitanjem za tebe, dragi čitaoče. Šta te povezuje sa tvojom zemljom, i čini da osjećaš da je tvoja? Šta ti daje osjećaj identiteta i pripadnosti? To su, naravno, fizičke stvari - gdje živiš, gdje si rođen, gdje borave tvoja porodica i prijatelji. Ali u osnovi tih praktičnih aspekata, pretpostavljam, su sve druge stvari o kojima ne razmišljaš, a koje uzimaš zdravo za gotovo. Muzika, književnost, humor, umjetnost, bioskop i TV - sve apstraktne tačke identiteta koje čine vezivno tkivo između tebe i tvoje zemlje.
Pitam zato što je posljedica pitanja “šta čini jedan narod?” - “šta ga briše?” A ono što se dešava u Gazi učinilo je to pitanje hitnim. Jer pored strahota smrti i raseljavanja dešava se nešto drugo - nešto egzistencijalno, rijetko priznato i potencijalno nepovratno.
To izgleda ovako. Ranije ovog mjeseca, izraelski vazdušni napadi su uništili najstariju džamiju u Gazi. Omari džamija je prvobitno bila vizantijska crkva iz petog vijeka i bila je ikona Gaze: četiri hiljade kvadratnih metara istorije, arhitekture i kulturnog nasljeđa. Ali to je takođe bilo živo mjesto savremene prakse i bogosluženja. Jedan 45-godišnji stanovnik Gaze rekao je Rojtersu da se “tamo molio i igrao sve vrijeme mog detinjstva”. Izrael, rekao je, “pokušava da izbriše naša sjećanja”.
Crkva Svetog Porfirija, najstarija u Gazi, koja takođe datira iz petog vijeka i vjeruje se da je treća najstarija crkva u svijetu, oštećena je u drugom napadu u oktobru. U njoj su bile smještene raseljene osobe, među njima i pripadnici najstarije hrišćanske zajednice u svijetu, koja datira iz prvog vijeka. Do sada je više od 100 lokaliteta baštine u Gazi oštećeno ili sravnjeno sa zemljom. Među njima su rimsko groblje staro 2.000 godina i muzej Rafa, koji je bio posvećen dugom i mješovitom vjerskom i arhitektonskom nasljeđu tog regiona.
Kako se prošlost čupa iz korijena, tako se zakida i budućnost. Islamski univerzitet u Gazi, prva visokoškolska ustanova osnovana u Pojasu Gaze 1978. godine, na kojoj se, između ostalih, školuju ljekari i inženjeri u Gazi, uništen je, zajedno sa više od 200 škola. Sufian Tajeh, rektor univerziteta, ubijen je zajedno sa svojom porodicom u vazdušnom napadu. Bio je predsjedavajući Uneska za fizičke, astrofizičke i svemirske nauke u Palestini. Među drugim istaknutim pripadnicima akademske zajednice koji su ubijeni su mikrobiolog, dr Muhamed Eid Šabir, i istaknuti pjesnik i pisac dr Rifat Alarir, čija je pjesma, “Ako moram da umrem”, uveliko dijeljena nakon njegove smrti.
“Ako moram da umrem”, napisao je, “neka to bude priča”. Ali čak i ta priča, priča koja svjedoči o istini, koja će biti utkana u nacionalnu svijest i istoriju Gaze i Palestine, boriće se da bude tačno ispričana. Zato što ubijaju i novinare. Do prošle sedmice, njih više od 60. Neki od onih koji su preživjeli, poput Vaela al-Dahduha iz “Al džazire”, morali su da nastave da rade uprkos smrti svojih porodica. Prošle sedmice je i sam Dahduh povrijeđen u vazdušnom napadu na jednu školu. Njegov kamerman nije preživio. Komitet za zaštitu novinara, američka neprofitna organizacija, saopštio je da oni koji izvještavaju o ratu rizikuju ne samo smrt ili ranjavanje, već i “višestruke napade, prijetnje, sajber napade, cenzuru i ubistva članova porodice”.
Do sada je više od 100 lokaliteta baštine u Gazi oštećeno ili sravnjeno sa zemljom. Među njima su rimsko groblje staro 2.000 godina i muzej Rafa, koji je bio posvećen dugom i mješovitom vjerskom i arhitektonskom nasljeđu tog regiona
Kako se mogućnost da se ove priče javno ispričaju našla na udaru, tako su na udaru i privatni rituali tugovanja i čuvanja sjećanja. Prema istraživanju “Njujork tajmsa”, izraelske kopnene snage buldožerima ruše groblja u ofanzivi u Pojasu Gaze, i uništili su najmanje šest. Ahmed Masud, britanski palestinski pisac iz Gaze, postavio je svoju sliku na očevom grobu, uz video snimak njegovih ruševina. “Ovo je groblje u kampu Džabalija”, napisao je, gdje je sahranjen njegov otac. “Otišao sam da ga posjetim u maju. Izraelski tenkovi su ga sada uništili, a grob mog oca je nestao. Neću moći ponovo da ga posjetim ili razgovaram sa njim.”
Stvara se jaz u sjećanju. Biblioteke i muzeji se sravnjuju sa zemljom, a ono što je izgubljeno u dokumentima koji su izgorjeli pridružuje se širem gubitku vođenja evidencije. U međuvremenu, razmjere ubistava su toliko velike da čitave šire porodice nestaju. Rezultat je kao kidanje stranica iz knjige. Dina Matar, profesorica na Univerzitetu SOAS u Londonu, rekla je za “Fajnenšel tajms” da je “rezultat takvog gubitka brisanje zajedničkih uspomena i identiteta onih koji prežive. Sjećanje je važno. Ovo su važni elementi kada želite da sastavite istorije i priče iz običnih života.”
Sjećanje je bitno, a lako je zaboraviti, među prizorima smrti i razaranja od oktobra, da je pojas Gaze stvarno mjesto koje, iako je postojalo iza ograde i pod strogim ograničenjima, nije bilo samo “zatvor na otvorenom”. On ima mediteranske gradove sa bulevarama sa drvoredima i bugenvilijom, i obalom koja je pružala predah od vrućine i nestanka struje. Veliki dio toga je sada uništen ili srušen buldožerom.
To je takođe mjesto gdje su uspijevali umjetnici, muzičari, pjesnici i romanopisci, što je sasvim prirodno među ljudima koji imaju priliku da se izraze, bez obzira na teške okolnosti. I oni sada nestaju. Heba Zagout, slikarka svetih mjesta i palestinskih žena u tradicionalnoj izvezenoj odjeći, ubijena je u oktobru, samo nekoliko dana nakon što je na internetu objavila snimak u kome kaže: “Umjetnost smatram porukom koju prenosim spoljnom svijetu svojim izražavanjem palestinskog ideala i palestinskog identiteta”.
Mohamed Sami Karika, još jedan umjetnik, skrivao se u bolnici i objavio na Fejsbuku da dokumentuje iskustvo, “da bi prenio vijesti i događaje koji se dešavaju u bolnici, snimajući niz bolnih detalja kamerom mog telefona, uključujući fotografiju, snimak, glas, pisanje i crtanje, itd… Sakupljam mnoge od ovih priča različitim tehnikama”. Tri dana kasnije, poginuo je kada je bolnicu pogodio projektil.
Ovako bi to izgledalo, izbrisati jedan narod. Ukratko, izbrisati arhitekturu pripadnosti koju svi toliko uzimamo zdravo za gotovo, tako da, bez obzira na to koliko stanovnika Gaze preživi, tokom vremena ima sve manje toga što ih povezuje u jednu valjanu cjelinu. Ovako bi to izgledalo, kada im se uskrati mogućnost da ispričaju svoju priču, da stvaraju svoju umjetnost, da uživaju u muzici, pjesmi i poeziji, i da im se uskrati temeljna istorija koja živi u njihovim znamenitostima, džamijama, crkvama, pa čak i njihovim grobovima.
Autorka je kolumnistkinja “Gardijana”
Prevod: A. Š.
Bonus video:
