Ako ste proučavali istoriju modernog Bliskog istoka i redovno pratite vijesti iz tog regiona, vjerovatno imate dobro formiran stav o tome zašto dugotrajni sukob između izraelskih Jevreja i Palestinaca nikada nije riješen. U tom slučaju, ova kolumna nije za vas.
Međutim, ako niste baš upoznati sa tom istorijom i obraćate pažnju na to pitanje samo kada se dešava nešto užasno - kao u ovom trenutku - možda se pitate u čemu je problem i zašto Izraelci i Palestinci nisu uspjeli da riješe nesuglasice. Amerika se pomirila sa Njemačkom i Japanom poslije Drugog svjetskog rata, a odnosi između Sjedinjenih Država i Vijetnama su prijateljski danas. Čak i problematična društva kao što su Južna Afrika i Sjeverna Irska krenula su ka pravdi i miru. Pa zašto su propali razni napori da se okonča ovaj drugi sukob, tako da sada vidimo najgore izraelsko-palestinsko krvoproliće od osnivanja Izraela 1948.
Tu sam da pomognem. Evo mojih pet glavnih razloga zašto izraelsko-palestinski sukob nastavlja da oduzima nevine živote, destabilizuje region, troši nesrazmjerne količine političkih resursa Vašingtona i održava strah, patnju i nepravdu.
1. Nedjeljivi ciljevi. U središtu spora je dubok strukturalni problem: i izraelski i palestinski nacionalisti žele da žive na istom dijelu teritorije i kontrolišu je, a svaka strana vjeruje da je ona s pravom njihova. Svaka grupa ima osnovu za svoju tvrdnju, i svaka čvrsto vjeruje da njena pozicija treba da nadjača poziciju druge strane. Stručnjaci za međunarodne odnose karakterišu situacije poput ove kao probleme “nedjeljivosti”: Teže je riješiti neki spor ako se sporna pitanja ne mogu podijeliti na način koji je prihvatljiv za obje strane. Dodajte toj mješavini složen i sporan status Jerusalima - svetog mjesta za tri glavne religije - i dobićete moćan recept za nevolje koje se ponavljaju. Iako je tokom prošlog vijeka bilo nekoliko predloga za podjelu te teritorije, glasove koji pozivaju na kompromis ugušili su ili marginalizovali oni koji žele svu spornu teritoriju. Nažalost, tako obično funkcioniše nacionalizam.
2. Bezbjednosna dilema. S obzirom na prvi problem, zajedno sa malom veličinom sporne teritorije, dvije zajednice se suočavaju sa ozbiljnom bezbjednosnom dilemom. Cionistički lideri su od početka uvidjeli da bi bilo teško ili nemoguće stvoriti državu pod kontrolom Jevreja sa značajnom arapskom manjinom, a još manje većinom. To vjerovanje dovelo je do djela etničkog čišćenja tokom arapsko-izraelskog rata 1948. i ponovo 1967. kada je Izrael zauzeo Zapadnu obalu. Međutim, njegovo ponašanje nije bilo jedinstveno, jer su napori za izgradnju države na mnogim drugim mjestima (uključujući SAD) uključivali djela slične prirode. Nije iznenađujuće da su i protjerani Palestinci i arapski susjedi Izraela bili bijesni zbog onoga što se dogodilo i željni da preokrenu rezultate.
Da stvar bude još gora, mala populacija i ranjiva geografija Izraela dali su njegovim liderima snažan podsticaj da učine zemlju bezbjednijom širenjem njenih granica. Premijer David Ben-Gurion se nakratko nadao da će zadržati neke od teritorija koje je Izrael okupirao tokom Sinajskog rata 1956. godine, ali ga je uporni pritisak SAD primorao da odustane od ovih planova. Jedanaest godina kasnije, taj isti ekspanzionistički impuls naveo je Izrael da zadrži kontrolu nad Zapadnom obalom i Golanskom visoravni nakon Šestodnevnog rata 1967. i zadrži kontrolu nad većim dijelom Sinajskog poluostrva od 1967. do potpisivanja egipatsko-izraelskog mirovnog sporazuma 1979.
Protivljenje dvodržavnom rješenju bila je vodilja čitave Netanjahuove političke karijere, toliko da je tajno podržavao Hamas sa izričitim ciljem slabljenja umjerene Palestinske uprave, koja je bila zainteresovana da rješenje po modelu dvije države funkcioniše. Tragični rezultati te politike otkriveni su 7. oktobra
Nažalost, kontrolisanje i naseljavanje Zapadne obale uz istovremenu kontrolu pojasa Gaze značilo je da će milioni Palestinaca biti trajno pod izraelskom vlašću, što je u stvari dovelo do demografskog problema koji su osnivači nacije nastojali da izbjegnu - otprilike jednak broj Jevreja i Palestinaca na teritorijama pod kontrolom Izraela. Slijeđenje cilja “Velikog Izraela” primoralo bi njegove lidere da približno jednakom broju palestinskih podanika daju puna politička prava, nađu drugi izgovor da protjeraju većinu njih, ili uvedu sistem aparthejda u suprotnosti sa navodnom posvećenošću Izraela demokratiji i ljudskim pravima.
Kao što je bivši izraelski ministar spoljnih poslova Šlomo Ben-Ami napisao 2006, “Demokratija i jevrejska državnost ne mogu se pomiriti sa teritorijalnim uvećanjem”. Što ostavlja najmanje lošu opciju: Izrael bi mogao da se odrekne značajnog dijela teritorije koju sada kontroliše i dozvoli Palestincima da imaju sopstvenu državu. Taj cilj je bila deklarisana politika Klintonove, Bušove, Obamine, a sada i Bajdenove administracije.
Ta bezbjednosna dilema, međutim, komplikuje napore da se pregovara o “dvije države za dva naroda”. Izraelski pregovarači insistiraju na tome da svaki budući palestinski entitet (ili država) mora biti efektivno demilitarizovan, pri čemu bi Izrael zadržao značajnu kontrolu nad njenim granicama i vazdušnim prostorom kako bi se osiguralo da palestinska država nikada ne bude u stanju da ozbiljno ugrozi Izrael.
Ali takav aranžman bi značio da Palestinci ostanu trajno ranjivi na Izrael (i moguće druge države), što je situacija koju oni razumljivo ne žele da prihvate. Iako je moguće zamisliti dogovore koji bi poboljšali osjećaj bezbjednosti svake strane i pomogli da se podstakne eventualno pomirenje, apsolutna bezbjednost je nedostižan cilj. Nažalost, Hamasovi zločini 7. oktobra i zločini koji se sada vrše nad nedužnim Palestincima u Gazi još više će otežati postizanje dvodržavnog rješenja u doglednoj budućnosti.
3. Beskorisne spoljne intervencije. Sukob između ova dva naroda takođe potpaljuju i održavaju treće strane čije su intervencije iz sopstvenih interesa obično bile kontraproduktivne. Britanija je pokrenula problem Balfurovom deklaracijom iz 1917. godine, protraćila svoj mandat u Ligi naroda tokom međuratnog perioda, a onda je digla ruke i predala problem Ujedinjenim nacijama nakon Drugog svjetskog rata. Poslije 1948. godine, rivalske arapske države podržale su odvojene palestinske frakcije kao dio ponavljajućeg niza međuarapskih rivalstava, što je podrilo palestinsko jedinstvo.
Sjedinjene Države su naoružale Izrael, a Sovjetski Savez je naoružao nekoliko arapskih država klijenata tokom Hladnog rata iz sopstvenih interesa, a nijedna supersila nije posvetila dovoljno pažnje zahuktalom palestinskom pitanju ili poništavanju odluke Izraela da izgradi naselja širom Zapadne obale. Zatim je Iran krenuo u akciju podržavajući Hamas, palestinski Islamski džihad i Hezbolah u Libanu, uglavnom da bi podrio napore SAD da preurede region na načine koje je Teheran smatrao prijetećim. Nijedna od ovih spoljnih intervencija nije pomogla u rješavanju izraelsko-palestinskog sukoba, nego su čak pogoršale lošu situaciju.
4. Ekstremisti. Na Bliskom istoku, kao i drugdje, mali broj ekstremista ponekad može poremetiti dobronamjerne napore za rješavanje teških problema. Mirovni proces u Oslu 1990-ih doveo je dvije strane najbliže postizanju izvodljivog okončanja sukoba, ali su ekstremisti sa obje strane pomogli da se potkopa ovaj put ka miru koji daje nadu. Serija samoubilačkih bombaških napada Hamasa i palestinskog Islamskog džihada potkopala je tabor za mir u Izraelu, jedan izraelsko-američki naseljenik je ubio 29 Palestinaca 1994. u namjernom pokušaju da zaustavi mirovne napore, a drugi izraelski fanatik je potom ubio premijera Jicaka Rabina, čime je indirektno pomogao Benjaminu Netanjahuu da postane premijer.
Protivljenje dvodržavnom rješenju bila je vodilja čitave Netanjahuove političke karijere, toliko da je tajno podržavao Hamas sa izričitim ciljem slabljenja umjerene Palestinske uprave, koja je bila zainteresovana da rješenje po modelu ove dvije države funkcioniše. Tragični rezultati te politike otkriveni su 7. oktobra.
5. Izraelski lobi. Suprotno onome što bi neki od vas mogli da misle, ne smatram grupe poput AIPAC-a, Lige za borbu protiv klevete ili Ujedinjenih hrišćana za Izrael isključivo odgovornim za trajanje sukoba, ali oni i druge grupe i pojedinci istog mišljenja su ozbiljne prepreke napretku.
Pored indoktriniranja američkog političkog tijela jednostranim pogledom na sukob, ove grupe su aktivno radile na opstruiranju svakog ozbiljnog pokušaja predsjednika SAD da ga okonča. Predsjednici Bil Klinton, Džordž V. Buš i Barak Obama bili su javno posvećeni postizanju dvodržavnog rješenja, a Klinton i Obama su učinili ozbiljne pokušaje da ga ostvare. Zašto? Jer, kako je rekao Obama, dvije države za dva naroda su “u interesu Izraela, Palestine, Amerike i u interesu svijeta”.
Ali uprkos ogromnom potencijalnom uticaju kojim su raspolagali, nijedan od ovih predsjednika nije bio voljan da izvrši ozbiljan pritisak na Izrael (npr. tako što će američku vojnu pomoć i diplomatsku podršku usloviti postizanjem poštenog sporazuma). Nisu mogli čak ni da uslovljavaju američku pomoć i diplomatsku zaštitu time da Izrael zaustavi izgradnju naselja i počne da ukida sistem aparthejda na okupiranim teritorijama.
S obzirom na to da je Bajdenova administracija aktivno saučesnik u izraelskoj brutalnoj i potencijalno genocidnoj kampanji u Gazi, Sjedinjene Države će platiti ozbiljnu moralnu i stratešku cijenu za svoju ulogu u ovoj katastrofi
Čak i istaknute proizraelske organizacije koje su podržavale dvodržavno rješenje - kao što su Džej strit i Amerikanci za mir sada - nikada nisu otvoreno pozivale lidere SAD da preduzmu ovaj korak ili pritiskale članove Kongresa da podrže vršenje značajnog pritiska na Izrael.
Pošto Izrael nikada pozvan na odgovornost od svog glavnog pokrovitelja i zaštitnika, uzastopne izraelske vlade nikada nisu osjetile bilo kakvu potrebu da naprave kompromis ili razmotre dugoročne posljedice svojih akcija. Rezultat, kao što sam ja i mnogi drugi upozoravali prije mnogo godina, je upravo ona vrsta nesreće sa kojom se Izrael i Palestinci danas suočavaju.
Svaki od ovih pet faktora sam po sebi bio bi zastrašujuća prepreka miru, a nesumnjivo postoje i druge prepreke koje sam izostavio sa ove liste. Ono što vam ovo govori, sa žaljenjem moram da kažem, jeste da se ovaj sukob neće uskoro završiti. To je tragedija i za Izraelce i za Palestince, iako ovi drugi trpe daleko najveće gubitke.
Štaviše, ponašanje Izraela u sadašnjem ratu u Gazi može ugroziti Jevreje širom svijeta podsticanjem antisemitizma. I s obzirom na to je Bajdenova administracija aktivno saučesnik u izraelskoj brutalnoj i potencijalno genocidnoj kampanji u Gazi, Sjedinjene Države će platiti ozbiljnu moralnu i stratešku cijenu za svoju ulogu u ovoj katastrofi. Svjetski lideri željni da diskredituju samoproglašenu ulogu Amerike kao lidera “međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima” nisu mogli poželjeti ljepši praznični poklon.
Članak je preuzet iz časopisa “Forin polisi”
Priredila: A. Šofranac
Bonus video:
