Iako je Crna Gora još ispod evropskog prosjeka kada je riječ o broju automobila na hiljadu stanovnika, zagađenost vazduha izduvnim gasovima je značajna zbog velike prosječne starosti automobila - više od 16 godina.
To tvrdi profesor na Mašinskom fakultetu Radoje Vujadinović koji se godinama bavi zagađenjem vazduha i životne sredine koje uzrokuju automobili.
Pored angažmana u nastavnom procesu, Vujadinović je i rukovodilac Centra za motore i vozila Mašinskog fakulteta Univerziteta Crne Gore, koji kontroliše ispunjenost uslova za motorna vozila prilikom uvoza i brojne druge stručne poslove. On je “Vijestima” kazao da u Crnoj Gori ne postoje posebne analize koliko automobili zagađuju vazduh, dok se u svijetu uveliko rade takva istraživanja.
Istraživanja Svjetske zdravstsvene organizacije (SZO) pokazala su da emisija izduvnih gasova usmrti oko četiri puta više ljudi nego što ih pogine u saobraćajnim nesrećama...
“Kada je u pitanju emisija ugljen-dioksida (CO2) kao gasa sa efektom staklene bašte, saobraćaj je jedini sektor koji još raste. Iako razvijenija saobraćajna infrastruktura i porast broja motornih vozila sa jedne strane znače bolji život čovječanstva, sa druge strane raste i zagađenje koje uzrokuje sektor saobraćaja”, kazao je Vujadinović.
Agencija za zaštitu životne sredine prošle sedmice registrovala je veliko zagađenje vazduha u centralnim i sjevernim gradovima Crne Gore - zabilježeno je prisustvo PM čestica u vazduhu i osam puta veće od dozvoljenog...
Za stanovnike dijela Crne Gore zagađenje vazduha postala je redovna pojava zimi, kada počne sezona grijanja, a godinama je najkritičnije u Pljevljima...
Vujadinović je pojasnio da zagađenju vazduha značajno doprinose i izduvni gasovi koji potiču od automobila, te da postoji ovlašćena institucija koja mjeri koliki je nivo štetnih materija u vazduhu. Kada je u pitanju monitoring zagađenja od saobraćaja, postoji prostor za unapređenje.
“Riječ je o veoma skupoj opremi za monitoring kvaliteta vazduha. Međutim, mjerna stanica, koja se nalazi u blizini jedne podgoričke raskrsnice, pokazuje da se zagađenje vazduha značajno povećava u periodima velikih saobraćajnih gužvi - u vrijeme odlazaka na posao i povratka kući”, istakao je Vujadinović.
Pojasnio je da se sagorijevanjem fosilnih goriva u motornim vozilim oslobađaju toksične komponente - ugljen-monoksid, oksidi azota i sumpora, nesagorjeli ugljovodonici, čestice čađi koje završavaju u vazduhu.
Posljedice toga su, prije svega, narušavanje zdravlja građana koji udišu štetne gasove i brojni negativni uticaji na životnu sredinu (fotohemijski smog, kisjele kiše, oštećenje ozonskog omotača...) Takođe, veoma važna je emisija ugljen-dioksida (CO2), glavnog gasa sa efektom staklene bašte koji doprinosi klimatskim promjenama, a čije posljedice su sve vidljivije.
EU standard
Zagađenjem vazduha, koje uzrokuju vozila, prvi su počeli da se bave sedamdesetih godina prošlog vijeka u Kaliforniji kada je u Los Anđelesu bio prisutan smog uzorkovan velikom upotrebom motornih vozila. Tada su doneseni prvi propisi koji ograničavaju određene toksične komponente u izduvnim gasovima vozila. Nakon SAD-a, uslijedio je razvoj legislative i u Evropi, koji je danas poznat kao Euro norme. Norma Euro 1 je stupila na snagu 1992. godine, a trenutno je važeća norma Euro 6 koja je obavezujuća od 2014. Norme su inicirane štetnim dejstvom koje izduvni gasovi iz vozila imaju na zdravlje ljudi i životnu sredinu. Vujadinović tvrdi da su norme podstakle inovacije u automobilskoj industriji u smislu razvoja “sistema za naknadni tretman izduvnih gasova”, odnosno brojnih katalizatora filtere i druge tehnologije koje su dovele gotovo do nulte emisije toksičnih komponenti kod novih vozila.
Tu je svakako važno naglasiti i razvoj alternativnih goriva i pogona od kojih je najrazvijeniji elektropogon (električna vozila). “Jedno vozilo koje ispunjava propise Euro 1 norme zagađuje vazduh čvrstim česticama (PM) koliko 28 vozila koja ispunjavaju propise Euro 6”, pojasnio je Vujadinović.
On je kazao da bi utopijski bilo očekivati da svi u Crnoj Gori automatski voze automobile koji ispunjavaju standarde Euro 5 i Euro 6, a da se ostali recikliraju ili izvezu u manje razvijene zemlje. Obnova voznog parka energetski i ekološki prihvatljivijim vozilima je, tvrdi, skup i dugotrajan proces, ali se ipak može određenim mjerama intenzivirati.
“Ne možete očekivati nekoga ko prima prosječnu platu od oko 500 eura da kupi novi automobil u salonu ovlašćenog zastupnika. Lično bih bio, za početak, zadovoljan samo ako bi se iz upotrebe isključila, odnosno zamijenilo novijim oko 12.000 vozila tzv. ‘Euro 0’, koja su starija od 30 godina”, kazao je profesor.
Ocijenio je da je taj proces u direktnoj korelaciji sa ekonomskim standardom stanovništva, koje umjesto da staro vozilo zamijene novim, kupuje automobile relativno velike starosti. Podaci o registrovanim vozilima u 2018. godini pokazuju da je prosječna starost automobila u Crnoj Gori iznad 16 godina (2003. godište), odnosno riječ je o automobilima koji su ispunjavali standard Euro 3 (01. 01. 2000).
Vujadinović je kazao da njegove analize pokazuju da se prosječna starost automobila postepeno povećava svake godine. Glavni razlog je, tvrdi, mali procenat kupovine novih vozila, jer prema dostupnim podacima, u 2018. godini je kupljeno samo oko 3.000 novih automobile.
Kazao je da je zabrinjavajuće što je više od 60.000 registrovanih automobila u Crnoj Gori starije od 20 godina.
Ocijenio je da građani nemaju pravu predstavu o tome koliko automobil učestvuje u njihovim mjesečnim troškovima. “Građani najčešće smatraju da je trošak za gorivo jedini mjesečni trošak za automobil. Međutim, njihov automobil svake godine gubi na tržišnoj vrijednosti, tu su i troškovi održavanja, popravke, registracije, zamjene pneumatika, troškovi parkiranja, putarina, veoma često troškovi kazni zbog kršenja saobraćajnih propisa. Kolege iz Slovenije su pomoću jednog obimnog istraživanja, a koristeći sve navedene parametre, došli do formule pomoću koje možete kvantifikovati koliko vas u prosjeku mjesečno košta automobil, odnosno koliko treba dana da radite za svoj automobil. Koristeći tu formulu izračunao sam da vožnja vozila ‘golf 2’ vlasnika mjesečno košta gotovo 200 eura, što je više od trećine prosječne plate u Crnoj Gori. Mišljenja sam da bi nakon primjene ovog algoritma na svoju porodicu, naši građani bi se teže odlučivali za nabavku drugog odnosno trećeg automobila u domaćinstvu, kao što je to sada slučaj”, pojasnio je Vujadinović.
Subvencije za manje zagađivače
Vujadinović kaže da bi Crna Gora trebalo što prije da počne sa rješavanjem problema od izduvnih gasova u saobraćaju, jer će kasnije biti mnogo teže, a samim tim i skuplje. On ističe da je neophodno što prije sprovesti projekat “Energetske efikasnosti u saobraćaju”, kojim bi se pomoglo građanima da kupe energetski i ekološki prihvatljivije automobile koji manje zagađuju. Tvrdi da bi to bio sličan projekat kao “Energetska efikasnost u zgradarstvu” koji je, ističe, dao sjajne rezultate. “Mislim da je podjednako bitna i energetska efikasnost u saobraćaju jer bi time i građani imali manje troškove za gorivo, a u Crnu Goru bi se uvozilo manje goriva, jer mi svaki litar goriva uvezemo, dok električnu energiju, čija ušteda je bila tema prethodno navedenog projekta, samostalno proizvodimo. Ovim projektom istovremeno bi se smanjio naš spoljno-trgovinski deficit koji je ozbiljan problem nacionalne ekonomije”. Vujadinović navodi da bi se problem izduvne emisije već u ovoj fazi morao rješavati pooštrenim kontrolama na redovnim tehničkim pregledima vozila prilikom registracije. Posebnu pažnju, rekao je, treba posvetiti kontroli izduvne emisije vozila sa dizel motorima kojih je gotovo 75 odsto u voznom parku Crne Gore. “Na tehničkim pregledima se sa pravom najviše pažnje posvećuje kontroli sistema koji se tiču bezbjednosti u saobraćaju, dok se u drugi plan stavlja zagađenje koje to vozilo uzrokuje. A ranije sam pojasnio da su relaventna istraživanja pokazala da više ljudi umre od zagađenja nego u saobraćajnim nesrećama”. Opšte je poznato da se kod nas sa automobila, zbog visoke cijene zamjene, uklanjaju filteri i katalizatori koji su ugrađeni u vozila da u što je moguće većoj mjeri neutrališu emisiju toksičnih komponenti u vazduhu, a koji doprinose ispunjavanju prethodno navedenih Euro normi.
Pored toga, Vujadinović ističe da se država ozbiljno mora pozabaviti reciklažom automobila i djelova, naročito pneumatika (guma) koji su takođe veliki zagađivač.
Najvažnije je, tvrdi, da se promijeni svijest ljudi o zdravim stilovima života - da se ne koristi automobil za kratke relacije, da se što više šeta, vozi bicikl... Tvrdi da bi u tom dijelu značajnu ulogu odigrao dobro organizovan gradski prevoz, jer masovni prevoz putnika zamjenjuje potrebu velikog broja individualnih automobila.
U Evropi je aktuelna priča o nultoj emisiji gasova (zero emission) u javnom prevozu, odnosno elektrifikacija gradskog prevoza. Zbog trenutno visoke cijene električnih autobusa, Vujadinović smatra da to u ovom trenutku nije realno očekivati kod nas.
“Elektrifikacija saobraćaja je nešto što ima izvjesnu budućnost. U Crnoj Gori već postoji više mjesta za punjenje električnih automobila, a dvije kompanije koje se bave auto-taksi prevozom u Podgorici su u svoju flotu uvrstile električne automobile. Automobili koji za pogon koriste električnu energiju ne emituju štetne gasove i ne zagađuju životnu sredinu, ali pod uslovom da je električna energija koju koriste za pogon proizvedena iz obnovljivih izvora električne energije. Ukoliko električnu energiju proizvede termoelektrana koja je još veći zagađivač, nije postignut željeni efekat. Veoma je važno što su u zadnjoj deceniji u Crnoj Gori izgrađeni vjetroparkovi, male hidroelektrane, solarne elektrane, tako da sami proizvodimo ‘gorivo’ za električne automobile kojih će iz dana u dan biti sve više na našim drumovima”.
Vujadinović je istakao da je Vlada osnovala “Eko-fond” krajem 2018. godine u koji će se slivati novac od zagađivača, a koji će se trošiti na projekte zaštite životne sredine.
Navodi da bi bilo pravedno ukoliko bi se novac koji bi došao od zagađivača iz saobraćaja, trošio na projekte usmjerene na poboljšanje energetske efikasnosti u saobraćaju i smanjenje zagađenja od izduvnih gasova, odnosno projekte koji su usmjereni na reciklažu vozila i djelova.
Podgoricu grade za automobile, a ne za ljude
Vujadinović tvrdi da posljednjih dvadesetak godina ima utisak kao da se Podgorica gradi za automobile, a ne za ljude. “Veliki broj ulica je proširen novim saobraćajnim trakama, a na uštrb šetališta i trotoara, parkinzi se izgrađuju na mjestima gdje su bile zelene površine. Nekako se više vodilo računa da se ugodi automobilu nego čovjeku i njegovom zdravlju”. Ističe da bi zdravlje i bezbjednost čovjeka morali da budu uvijek na prvom mjestu i da bi sve trebalo da bude podređeno tome. Tvrdi da se svake godine povećava broj automobila u glavnom gradu, što dodatno otežava život Podgoričanima.
“Sve više vremena trošimo na put od kuće do posla, iako godinama ne mijenjamo ni mjesto stanovanja ni radno mjesto”. Zbog toga je, kazao je, pokrenuta izrada “Plana održive urbane mobilnosti glavnog grada Podgorice” - projekta koji sprovodi GIZ, a čiji je cilj da ponudi rješenja za probleme u funkcionisanju saobraćajnog sistema, kroz poboljšanje javnog prevoza, te stvaranje boljih uslova za biciklizam i pješačenje, uz mjere i politike koje redukuju upotrebu sopstvenih automobila.
Bonus video:
