U aktuelnoj, suštinski, ideološko-političkoj, klero-nacionalističkoj, posve ekstenzivnoj i permanentnoj, iznutra i izvana vođenoj i sprovođenoj, kampanji i ujdurmi protiv Crne Gore, primarno fokusiranoj, istodobno, i protiv normi i postulata parlamentarne građanske parlamentarne demokratije, a koju evidentno predvodi Srpska pravoslavna crkva iz Beograda, odnosno, primarno, njena filijala u Crnoj Gori, eparhija Crnogorsko-primorska, na čelu sa mitropolitom Amfilohijem Radovićem, od početka se, po ustaljenom obrascu, uključilo nekoliko partijskih, političkih, opozicionih parlamentarnih i vanparlamenatnih stranačkih, političkih subjekata. Koji su, svjesno, politički i doktrinarno, participanti tog retrogradnog i anticrnogorskog političkog prosesa. Oni, tekućem, ideološki i de facto, invazivnom i subverzivnom procesu, pružaju, kako ideološko-političku, tako i logističku i svaku drugu propagandno-agitacionu (i agenturnu) podršku, te istom komplotu, daju osobenu i snažnu participaju i obilježje, koliko god se to, nevješto i manipulativno, nastojalo kamuflirati u javnosti. U tom stroju, od partijskih faktora, dominantan je opozicioni politički savez - Demokratski front (DF), ali i neke druge opozicione parlamentarne i vanparlamentarne stranke.
Takođe, od značaja je percipirati i konstatovati, da je, na sceni, sinhronizovana hajka, medijska i politička, usmjerena, fundamentalno, protiv opstanka države Crne Gore i njene nezavisnosti, a sa ciljem pokušaja rudimentarnog vaskrsavanja, propalog i poraženog, projekta Velike Srbije. Ta medijsko-protestna klero-politička akcija, sprovodi se, notorno, u punoj koordinaciji svih njenih strukturnih djelova, ne samo unutar Crne Gore, već naročito i permanentno to je eksponirano iz Srbije, kao i tzv. Republike Srpske, entiteta unutar suverene i nezavisne države BiH, ali i od brojnih srpskih udruženja i krugova širom Evrope i svijeta, srpskih nacional-šovinsta, promovenenata te politike i ideologije, a ista je potpomognuta, na razne načine, od strane centara i punktova ruske politike na Balkanu.
Višestruka politička, klerikalna, medijska i druga hajka protiv legalnih i legitimnih zahtjeva za kanonskom obnovom autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve i legalno i legitimno usvojenog Zakona o slobodi vjerosipovijesti i uvrenja i pravnom položaju vjerskih zajednica u Crnoj Gori, naučna savjest i etika istraživača mi nalaže, navesti, primjereno aktuelnom kontekstu, da je neophodno saopštiti javnom mnjenju što više činjenica i argumenata o istorijskoj Crnogorskoj crkvi i reći, s uvjerenjem, i evidentnim faktima, da su aktuelne protesne litije suštinski koncipirane da se nezavisna Crna Gora i njen ustavno pravni poredak pokušaju populistički urušiti sa ciljem da bi Crna Gora ponovo postala feud zamšljene male Velike Srbije. Vođa litija je srpski mitropolit u Crnoj Gori dr Amflohije Radović, uzurpatorski mitropolit vladičanskog trona Svetog Petra Cetinjskog.
O uzurpatorskom položaju mitropolita Amfilohija i urušavanju trona Sv. Petra Cetinjskog još od 1918, pisao je 25. oktobra 2002, veoma precizno, činjenički i argumentovano, poznati književnik, akademik CANU Jevrem Brković. Naime, u polemičnom eseju pod naslovom Quo vadis Amfiholije Radoviću? Quo vadis mitropolitu okupatorske crkve? akademik Jevrem Brković je tada, između ostalog, zapisao: “Amfilohije je najkobnija ličnost koja se s ‘velikih škola’ ikada u Crnu Goru vratila. Kobnija čak i od Matije Bećkovića. Doduše - gdje god je u Crnoj Gori Amfilohijeva mantija pod njom je i Matija. Amfilohije i svi koji ga u obmanama slijede, klikujući o njegovom sjedjenju na Tronu Svetog Petra Cetinjskog, ne govore istinu. To je patetična floskula izbačena u etar kao velika vrlina i velika mana moračnog popa Amfilohija Radovića. Za posrbitelje Crne Gore, pa i vladičanskog Trona Svetog Petra Cetinjskog i svih vladika iz kuće Petrovića, ta je floskula okvir u koji se smješta Srpska pravoslavna crkva kao legalni posjednik toga Trona, što ne odgovara ni istorijskoj ni kanonskoj istini. Za one koji dobro znaju da je Vladičanski tron Crnogorski razbijen 1918. godine, pa i Tron Svetog Petra Cetinjskog, a razbio ga je regent Aleksandar Karađorđević i Srpska crkva, pominjanje toga zaista Svetog Trona i srpskog posijedanja na tom Tronu, najobičnije je bogohuljenje i velika istorijska laž. Ne može crkva koja je nasilno ukinula Crnogorsku crkvu biti nasljednik ni njenog Trona niti bilo čega njenog i svetog. Crkva koja je zasjela na nekadašnji Tron crnogorskih vladika je okupatorska crkva i njena stolica u Cetinjskom manastiru je donesena 1918. godine iz Beograda, a beogradskoj je Patrijaršiji tu stolicu poklonio Gedeon Dunđerski...” (Jevrem Brković, »Da se zna (izbor iz polemičkog opusa«, CANU, Podgorica, 2019., str. 211).
Kad je Crna Gora postala sekularna država, u odluci Crnogorskog senata od 7. marta 1852. godine navodi se i to da “Vladika, ili bolje reći episkop ili arhiepiskop Crne Gore, koji će imati ograničenu vlast nad crkvenim stvarima, biće izabran posredstvom crnogorske vlade”. U doba knjaza Danila I i knjaza/kralja Nikole I Petrovića-Njegoša, Crnogorska crkva je bila podvlasna državnoj vlasti, a Knjaz Gospodar je bio taj koji je odlučivao, između ostalog, i o izboru mitropolita, obimu njegove vlasti, kao i o ključnim pitanjima koji su se odnosila na status i život crkve u ondašnjoj Crnoj Gori. Naročito u imovinsko-pravnim odnosima. U vrijeme Knjaževine Crne Gore, crnogorskom Mitropolitu i manastirskom bratstvu ustanovljene su plate, ali je višak manastirskih prihoda (nakon podmirenja plata i ostalih crkvenih dažbina) išao za potrebe državne prosvjete (recimo, u to doba, za samo tri godine od 9 crnogorskih manastira prihodovano je državi Crnoj Gori preko 56 hiljada forinti).
Takođe, u ovom kontekstu, važno je istaći da su, zbog nedostojnog, nedoličnog držanja, u atentatu na knjaza Danila I Petrovića-Njegoša, njegov brat, veliki vojvoda Mirko Petrović Njegoš, predsjednik Crnogorskog Senata, i, konačno, nasljedni vladar Crne Gore, njegov sin, knjaz Nikola otpustili i razriješili dužnosti cetinjskog mitropolita Nikanora Ivanovića, inače izvanjca, Srbina iz Drniša, koji je u Crnu Goru 1856. prvi put u njenoj istoriji uveo, importovao, nametnuo, do tada nepostojeći u crnogorskoj državi, kult Svetog Save Nemanića, te su vladari Petrovići, protjerali, kao neolojanog državi, narodu, Knjazu i arhijerejskom činu, mitropolita Nikanora Ivanovića iz Crne Gore (5. avgusta 1860).
U tekstu koji slijedi javnosti prezentiram, ovom prilikom, brojne istorijske izvore o autokefalnosti Crnogorske crkve, koje, svjesno i namjerno, primarno iz političko-ideoloških, propagandno-agitacionih i agenturnih razloga, konstantno zaboravljavlju brojni, prilično medijski navalentni, negatori (iz nacionalističkih i velikosrpskih državno-asimilacionih motiva, krugova i centara) njene povijesne autokefalnosti. Citirani sadržaj brojnih dokumenata, koje slijede, dokazuje i potvrđuje, odnosno, vjerodostojno i pouzdano svjedoče o, nespornoj, kanonskoj, autokefalnosti Crnogorske crkve, u istorijskom i pravnom smislu i značenju.
Posljednji autokefalni mitropolit Crnogorske pravoslavne crkve u doba nezavisne Knjaževine i Kraljevine Crne Gore bio je Mitrofan Ban. On je za crnogorskog mitropoplita kanonski rukopoložen u Rusiji 6. aprila 1885. godine u Isaklijevskoj Crkvi u Petrogradu od strane petrogradskog mitroplita Isidora i drugih članova Sv. Sinoda i svještenstva Ruske crkve, a u prisutstvu ruskog cara Aleksandra III Romanova. Tri dana ranije, u besjedi koju je održao u Svetom Sinodu u Petrogradu, između ostalog rekao je i ovo: “Vi, svjatjejši otci, promislom Božjom i željom moga premilostivoga gospodara knjaza Nikolaja rukovođeni, izvoliste smirenost moju izabrati za episkopa Crkve Crnogorske”.
Nakon hitononije primio ga je 15. aprila 1885. car Aleksandar III. Prilikom susreta sa njim rekao mu je i ovo: “Meni je takođe drago što ste Vi rukopoloženi za episkopa u Rusiji. To pokazuje duhovnu vezu imeđu Ruske i Crnogorske crkve”. Ovo Mitrofan Ban detaljno opisuje u svojim memoarima. Nakon hirotonije Mitrofan Ban je 19. oktobra 1885. godine o tome obavijestio vaseljenskog carigradskog patrijarha Joakima IV u pismu, broj 356, u kojemu mu uz ostalo navodi: “Mi smo se iz Rusije povratili i u ime Božije zauzeli smo svetu katedru Mitroplije Autokefalne Crkve u bogoštićenom Knjaževstvu Crnogorskom na koju smo i Duhom Svetijem i pozvati”.
Konzul carske Rusije u Dubrovniku, sa ovašćenjima ruskog Ministarstva spoljnih poslova da Rusiju zastupa u državnim, diplomatskim i drugim odnosima sa Crnom Gorom (isti je od 1858. više puta službeno boravio u Crnoj Gori) Konstantin Petković (1824-1898), na toj diplomatskoj dužnosti je oficijelno bio od 1858. do 1869), dobro je upoznao Crnu Goru i prilike u njoj i tome je 1868, napisao tekst svoje knjige o Crnoj Gori i Crnogorcima, koju je na ruskom jeziku objavio 1877. u Sankt Petersburgu. Knjiga Konstantina Petkovića, pod naslovom, vjernom originalu, „Crna Gora i Crnogorci“ obavljena je u Crnoj Gori (prevod sa ruskog Drago Ćupić, a istu je priredio i u svojstvju priređivađa pogovor napisao prof. dr Živko M. Andrijašević. Vidi u cjelini Konstantin Petković, “Crna Gora i Crnogorci“, CID, Podgorica, 2005, 178 stranica) piše, u objavljenom izdanju na crnogorskom jeziku (prijevod je vjeran originalu) i sljedeće: „BEZ OBZIRA NA TO ŠTO SU CRNOGORSKI MITROPOLITI POSVEĆIVANI U RUSIJI, CRNOGORSKA CRKVA NAD SOBOM NE PRIZNAJE NIKAKVU SPOLJAŠNJU DUHOVNU VLAST: ONA JE SAVRVŠENO SAMOSTALNA (AUTOKEFALNA)“. (Citirano djelo, strana 146).
Član Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve Kiril Mitrović (1867-1931), koji je 1909. postao episkop njene zahumsko-raške eparhije, je 6. aprila 1910. godine, u pozdravnom govoru upućenom Mitrofanu Banu istakao i ovo:
“Vaše Viskopreosveštenstvo, Visokodostojni gospodine Mitropolite! Raduje se danas sveta pravoslavna Crnogorska crkva slaveći dvadestpetogodišnjicu revnosne službe Vaše Bogu, prijestolu i otadžbini, i prinosi toplo blagodarenje Božjem promislu, što Vas je sv. Blagoslovom svojim pratio na putu duge teške apostolske službe Vaše i udijelio da ona bude plodonosna i korisna sv. Božijoj crkvi”.
I Kralj Nikola je zborio da je Crnogorska crkva autokefalna. Tako je 1913. godine, kad je dr Gavrilo Dožić određen da bude episkop pećke eparhije Crnogorske pravoslavne crkve, kralj Nikola, tim povodom, rekao i ovo: “Gospodo, može li biti ljepšega dana za našu autokefalnu pravoslavnu crkvu od ovoga, u kome sa našega Cetinja spremamo, dr Gavrila Dožića, vrijednog sina zemlje ove na njegovu službu bogu i narodu.” (Vidjeti o tome: Glas Crnogorca od 30. XI 1913, br. 55, kao i Cjelokupna djela kralja Nikole I Petrovića Njegoša, Cetinje 1969).
Protođakon Filip Radičević, dugogodišnji sekretar Mitroplije Crnogorske pravoslavne crkve, član njenog Svetog Sinoda od 1904. godine, u oficijelnom službenom časopisu crnogorskog Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova - “Prosvjeti”, u radu “Pravoslavna crkva u Crnoj Gori”, objavljenom 1889. godine piše i ovo: “Pravoslavna naša crkva kao autokefalna, nezavisna je. Ona se kao takva odnosi prema Ruskom Sinodu, Carigardskoj i drugim patrijaršijama, kao i ostalim autokefalnim crkvama. Sve autokefalne pravoslavne crkve priznaju nezavisnost Crnogorske crkve, svagda joj dostavljaju događaje koji se u pojedinim crkvama zbivaju, na primjer, kad koji patrijarh dolazi na upravu svoje crkve”.
Godine 1910. mitropolit petrogradski Antonije u pismu Mitrofanu Banu, uz ostalo, piše: “bratski vas pozdravljam sa znamenitim jubilejem, izražavajući tople želje da Vašem Visokopreosveštenstvu pastironačenik Gospod Bog naš Isus Hristos udijeli dugi život u plodotvornoj službi Vašoj za dobro Crnogorske crkve”. A Vaseljenski patrijarh Joakim iz Carigrada 1910. godine piše Mitrofanu Banu, uz ostalo, i ovo: “Gospod neka podari bogate darove Vašem Visokopreosveštenstvu, svetoj Crnogorskoj crkvi, blagovjernom gospodaru i pobožnom narodu”. Srpska pravoslavna crkva i njen mitropolit Dimitrije Pavlović 1910. godine uputili su ovu čestitku Mitrofanu Banu: “Srpska crkva kao sestra i po vjeri i narodnosti dijeli radost Crnogorske crkve”. O tome piše “Glasnik Pravoslavne crkve u kraljevini Srbiji” od 15. aprila 1910.
Mihailo Dožić iz Morače (1848-1914) postao je 1879. godine iguman Moračkog Manastira da bi ubrzo bio proizveden u čin crnogorskog arhimandrita. Godine 1908. postao je član Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve. Arhimandrit Mihailo Dožić je zajedno sa popom Stankom Bulatovićem iz Kolašina 1910. godine povodom jubileja kojeg je slavio mitropolit Mitrofan Ban uputio pismo sljedeće sadržine:
“Današnji dan Vašeg slavlja dvadesetpetogodišnjice kao poglavara svete Crnogorske crkve osobito proslavlja sveštenstvo i narod u svetoj obitelji manastira Morače. Tradicionalne veze Vašeg prebivanja među narodom ovog kraja ostaće na uspomenu najdaljim pokoljenjima. Neka da Svemogućida proslavimo i pedesetogišnjicu Vašeg slavnog rada, na korist svete crkve, Gospodara i Otadžbine”.
Iguman Leontije Ninković, nastojatelj Ostroškog manastira, od 1912. godine član Svetog Sinoda Crnogorske peravoslavne crkve i svještenik na Crnogorskom Dvoru kralja Nikole u zemlji i emigraciji (1916-1919) uputio je iz Nikšića 1910. godine, zajedno sa jeromonahom Danilom Labovićem i monahom Antonijem Miranovićem, čestitku u kojoj, uz ostalo, veli da je Mitrofan Ban hrabri junak sa sabljom u ruci na bojnom polju, pod barjakom uzvišenog Gospodara, te kao jerarhu “specijalno za Crnogorsku crkvu i sveštenstvo, najsrdačnije Vam čestitamo dvadesetpetogodišnjiocu svete uzvišene i revnosne arhipastirske službe Bogu, crkvi, Gospodaru i domovini”.
Mitropolit Mitrofan Ban je umro 30. septembra 1920. godine. Oproštajnu riječ na njegovom opijelu održao je episkop zahumsko-raški Kiril Mitrović, koji je rekao i ovo: “Po prirodi bistra i zdrava uma, plemenita srca i nesebično snažne volje, on je uspijevao u radu na crkvenom polju tako da je sposobnost njegova uočena od crkvenih i državnih poglavica dovela ga na upravu Crnogorske crkve. Prema prilikama i sredstvima sa kojima je mogao raspolagati Mitropolit Mitrofan za vrijeme svog dugog Vladikovanja mnogo je učinio za Crnogorsku crkvu“. (“Glasnik”, službeni list Srpske pravoslavne crkve, 29. oktobra 1920, Beograd, god I, br. 8, str. 116).
Relevanto je navesti da je Sveti arhijerejski sinod Carigradske (Vaseljenske) patrijaršije u Carigradu 19. III 1920. godine donio Odluku br. 2056, kojom daje blagoslov na prisajedinjenje Ujedinjenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi određenih eparhija, pa se, uz ostalo, kaže: „U granicama ovog Ujedinjenog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca ušle su i autokefalne pravoslavne crkve, Karlovačka i Crnogorska, kao i dvije dalmatinske eparhije, Zadarska i Kotorska”. Vaseljenska patrijaršija tim aktom „priznaje proglaseno ujedinjenje autokefalnih crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija”.
Na kraju ovog teksta, smatram da je bitno podsjetiti i na činjenicu da se, negda (1995), protiv velikosrpske i anticrnogorske politike ondašnjeg režima u Beogradu i njegove ratne mašinerije, djelotvorne sa ciljem pokušaja uspostavljanja Velike Srbije, elem, tokom surovih i horornih 90-tih godina XX vijeka, kao i nacionalističke politike i ideologije predsjednika SRJ Dobrice Ćosića (1992-1993) i angažmana mitropolita Amfilohija Radovića, eksplicitno izjasnio i bivši gradonačelnik Beograda, slavni arhitekta i akademik SANU (koji je iz protesta napustio već ranije njeno članstvo) prof. dr Bogdan Bogdanović. On je 5. novembra 1993. godine iskazao svoj častan i prijateljski odnos prema Crnoj Gori i onima koji nasrću na njen individualitet i identitet, rekavši tada: “Jednu od rijetkih nada mi uliva Crna Gora. Ja Crnu Goru poznajem i volim i za mene ona predstavlja nesumnjivi politički i nacionalni entitet u onoj mjeri u kojoj to Crnogorci određuju. I sad, tamo idu neki ljudi da vam se u to mešaju: Ćosić da vas na moravskom akcentu podučava da ste dehristijanizovani, ili onaj Amfilohije, koji se, kao i svi iz SPC, ne bavi Crkvom već politikom”. Bogdanović potom navodi da se srpski crkveni velikodostojnici “ne bave ni Biblijom, ni Bogom”, pa dodaje. “Secite vi meni obe noge ako taj Amfilohije veruje u Boga”. (Bogdan Bogdanović, “Kolaps jedne nacije” (intervju), “„Monitor“, Podgorica, broj 159, od 5. novembra 1993 str. 26-27).
Bonus video:
