Sjedinjene Države su tokom decenija u Njemačku protjerale sedamdesetak ljudi koji su učestvovali u holokaustu. Ali, većina u Njemačkoj nije otišla na sud jer nisu nađeni dokazi da su učestvovali u konkretnim ubistvima.
Fridrih Karl B. (95) je na kraju ipak morao pred sudiju zbog zločina za vrijeme nacističkog režima. Sud u američkoj državi Tenesi ga je u februaru ove godine proglasio krivim jer je bio čuvar u koncentracionim logorima te tako učestvovao u holokaustu. Starac je protjeran u Njemačku, gdje je stigao u Frankfurt.
B. je priznao da je bio čuvar, ali je američkoj imigracionoj službi rekao da „nije svjedočio“ zlostavljanju logoraša i „nije znao“ za njihovu smrt. U Njemačkoj nije htio da razgovara sa istražiteljima.
Pikantno u cijeloj priči je da je tužilaštvo u Njemačkoj već krajem marta obustavilo postupak zbog nedostatka dokaza. Naime, nema više ni živih svjedoka iz logora u kojima je B. bio čuvar. Tako će ovaj čovjek, koji je od 1959. živio u SAD, ostatak života mirno provesti u domovini.
Teško naći dokaze
Kristof Hojbner iz Međunarodnog komiteta za Aušvic u Berlinu smatra „čudnim“ što američko i njemačko pravosuđe tako različito gledaju na slučaj. „Kad Amerikanci protjeruju ljude, onda je dužnost njemačkog pravosuđa da razjasni taj slučaj“, kaže on za DW.
U proteklih četrdesetak godina je iz SAD u Njemačku protjerano oko sedamdeset ostarelih mogućih zločinaca, i tek mali broj njih uopšte je izveden pred njemački sud. Mnogi su ostatak života proveli po staračkim domovima o trošku njemačkih poreskih obveznika.
Recimo, rođeni Poljak Jakiv Palij koji se priključio SS, a kao 95-godišnjak je, nakon dugog diplomatskog natezanja, protjeran iz svog doma u Njujorku u Njemačku.
SAD tu delaju po Zakonu o useljavanju koji je dopunjen 1978. godine. Prema njemu, država može da protjera svakog ko je na bilo koji način učestvovao u nacističkim zlodjelima – pod uslovom da postoji zemlja koja će ga primiti.
U Njemačkoj pak ne postoji krivično djelo učešća u hlokaustu. I danas bivši nacisti mogu biti osuđeni, ali samo ako se dokaže da su počinili ili pomogli konkretno ubistvo. Ostali zločini, poput silovanja, otmica, mučenja ili smrti kao posljedice nasilja, odavno su zastareli.
Tomas Valter (77) odlično zna koliko je tužiocima teško da posle toliko decenija dokažu da je neko počinio ubistvo. Ovaj bivši advokat i sudija je dugo pomagao da se u Njemačkoj otkriju identiteti nacističkih zločinaca. Ali najteže mu je, kaže, padalo da preživjelim logorašima ili porodicama stradalih objasni pikanterije njemačkog pravosuđa zbog kojih mnogi krivci nikad ne budu kažnjeni.
„U američkoj službi za useljavanje je dovoljno da dođu do zaključka da je optuženi lagao. Da je tajio svoju nacističku prošlost i da je služio u koncentracionom logoru – bez obzira kojem i bez obzira što se tamo događalo“, kaže Valter.
U Njemačkoj to nije dovoljno. „Mora se dati odgovor na glavno pitanje: na koji način je optuženi učestvovao u nekom ubistvu?“
Nikad nije prekasno
U slučaju Fridriha Karla B. je to izuzetno teško, iako je ogromnu pomoć pružio Rajmer Meler, istoričar spomen-područja logora Nojengame. Meler je našao optuženog na spisku čuvara logora. Taj popis pronađen je pukom srećom – ronioci su ga otkrili u brodu koji su potopili britanski avioni.
Tako se ipak može dokazati da je B. u januaru 1945. kao vojnik ratne mornarice poslat da bude čuvar u dva logora na sjeveru Njemačke. Bio je u logoru na ostrvu Langeog gdje su zatočeni Jevreji, Danci, Poljaci, Rusi, Italijani i drugi prinudno gradili odbrambene bedeme zbog moguće invazije sa mora.
Američkim sudijama je bilo dovoljno što je B. tamo bio čuvar, jer se zna da su u sistemu logora na sjeveru Njemačke stotine ljudi umrle od gladi, hladnoće ili iscrpljenosti.
Ali, nema dokaza da je B. lično učestvovao u ubistvima, čak ni kada su ti logori u martu 1945. evakuisani pa je najmanje sedamdeset zatvorenika ubijeno jer nisu mogli da izdrže marš. B. kaže da u tome nije učestvovao, što je teoretski moguće – neki čuvari su već vraćeni na front, drugi su dezertirali.
Zbog takvih njemačkih zakona se ljuti Eli Rozenbaum. On već tri decenije lovi naciste koji su se sklonili u SAD, a posljednjih desetak godina u Ministarstvu pravosuđa vodi odjeljenje za sprovođenje ljudskih prava. Tvrdi da Njemci često odbijaju da im se izruče bivši nacisti.
„Najčešće kažu: žao nam je, ali taj slučaj ne možemo preuzeti. Da primaju samo osobe koje mogu da krivično gone. Zato je niz nacističkih zločinaca umro u SAD iako smo pred ovdašnjim sudovima dokazali da su učestvovali u zločinima“, kaže Rozenbaum.
On je lično ispitivao mnoge od stotinu nacista koje je našao. Kaže, niko nije prestar da odgovara i nikad nije prošlo previše vremena. O tačnoj ulozi nekog naciste ili vojnika u logorima smrti, Rozenbaum kaže da ne želi da gradira zločin. „Za svaku žrtvu su svi bili počinioci.“
Bonus video:
